නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
සදහම් සිසිල ලොවට බෙදා දුන් බරණැස ඉසිපතන මිගදාය
බරණැස ඉසිපතන මිගදාය පින්බිම පිළිබඳව අදත් අපි වන්දනාවේ යෙදෙමු
ධර්මරාජික ස්ථූපය
සාරානාත් පුදබිමේ බෞද්ධ නටබුන් වැඩි ප්‍රමාණයක් දක්නට ලැබෙනුයේ ඉන්දීය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ පාලනය යටතේ ඇති සංරක්ෂිත පුදබිම තුළය. එහි දොරටුවෙන් ඇතුළු වූ විටම නුදුරින් හමුවන්නේ බුදුන් වහන්සේගේ ප්‍රථම ධර්ම දේශනාව වන ධම්මචක්කපවත්තන සූත්‍රය දේශනා කළ ස්ථානයයි. මෙම ස්ථානයේ තනන ලද ධර්මරාජික ස්ථූපය ක්‍රි.ව. 1794 දී කඩා බිඳ දැමීමෙන් අනතුරුව අද ඉතිරිව ඇත්තේ එහි අඩිතාලම පමණි. එම ස්ථූපය මුලින්ම අශෝක අධිරාජයා විසින් තනවන ලද අතර පසුව කුෂාණගුප්ත, හර්ෂ සහ පාල රාජවංශික යුගයන්හිදී ප්‍රතිසංස්කරණය කරනු ලැබ ඇත.
අශෝක ස්ථම්භය
ධර්මරාජික ස්ථූපයට ඉතාමත් කිට්ටුව වම්පසින් අශෝක ස්ථම්භය ස්ථාපිතව තිබුණි. මුල් අශෝක ස්ථම්භය මීටර් 12 කින් යුක්ත විය. දැනට කොටස් තුනකට කැඩී වෙන් වී ඇති කුලුනේ කොටස් ඉන්දීය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ආරක්ෂක ආවරණයක් යොදා ආරක්ෂා කර ඇත.ධර්මාශෝක මහරජතුමා විසින් පිහිටුවන ලද අශෝක ස්ථම්භයේ සිංහ මුහුණු හතරක් සහිතව අශෝක කුලුන නිර්මාණය කරන ලදී. ඊට හේතුව වන්නේ සිංහ සෙයියාවෙන් යුතුව උත්තම බුදුරජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේ අවබෝධ කරගත් උත්තම ධර්මය බරණැස ඉසිපතන මිගදායේ දී සිව්දෙස සදහම් පණිවිඩය බෙදා දෙනලදී. ඒ බව සනිටුහන් කිරීම සඳහා විශාල ඡත්‍රයක් සහ සිංහ සෙයියාවෙන් යුතු කේසර සිංහයන් සතර දෙනෙකුගේ මුහුණු නිර්මාණය කරන ලදී. කුලුනේ මුදුනේ පැවති සිංහ ශීර්ෂය සහ ධර්ම චක්‍රයේ කොටස් සාරානාත් කෞතුකාගාරයේ ප්‍රදර්ශනය සඳහා තබා ඇත.
සම්මුඛ ස්ථූපය |
පැරැණි මූලගන්ධ කුටි විහාරය
ධර්මරාජික විහාරයෙන් මීටර් 18.29 උතුරු දිශාවෙන් අශෝක ස්ථම්භයට නුදුරින් දකුණට මූලගන්ධ කුටි විහාරයේ නටබුන් දක්නට අත.මූලගන්ධ කුටි යන්නෙහි අර්ථය බුදුරජාණන් වහන්සේ මුලින්ම වැඩ සිටි කුටිය යන්නයි.ප්‍රථම වස් සමය ගත කර ඇත්තේ මෙහිදීය. අදටත් විහාරයේ මැද කොටසේ ඇති එම වැඩ සිටි ස්ථානය වන්දනා මාන කිරීම සඳහා හඳුනාගනු ලැබ ඇත. හියුං සාං ස්වකීය වාර්තාවල එම විහාර මන්දිරය සහ එහි පැවැති පිළිම වහන්සේලා පිළිබඳව සටහන් තබා ඇත.
මූලගන්ධ කුටියේ සිට ස්ථූපය දක්වා ගමන් කිරීමේ දී දකුණු පසින් ගුප්ත යුගයේ දී තනන ලද සතරැස් චෛත්‍යයක නටබුන් හමුවේ. මෙම නටබුන් ඉන්දීය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් විශේෂ ආවරණයක් යොදා ආරක්ෂා කරනු ලැබ ඇත. යසකුල පුත්‍රයා සහ ඔහුගේ මිත්‍රයන් පැවිදි වූ ස්ථානය ලෙස සහ දම්සභා මණ්ඩපය එම ස්ථානයේ පැවති බවට ද විශ්වාස කෙරේ.
ධම්මික ස්ථූපය (ධමේව ස්තූපය)
ආක්‍රමණ නිසා සිදුවූ විශාල විනාශයෙන් පසුව වුවද ධම්මික ස්ථූපය අදටත් සාරානාත් පුදබිමේ විරාජමානව වැඩ සිටිනු දැකිය හැකිය.
එහි පැරැණි අදහස ධර්මචක්‍ර ස්ථූප යන්නයි. තද ගෝලාකාර කුලුනක් වැනි මෙහි විෂ්කම්භය මීටර් 28.35 ක්ද උස මීටර 39.01 ක්ද වේ. මීටර 11.20 ක් දක්වා අලංකාර ගල් පතුරින් වසා ඇත. කනිංහැම්තුමා අවුරුදු කිහිපයක් කැණීම් කළ ද ස්ථූපය පහළ කොටස තනි ගලෙන්ම නිමකර ඇති බැවින්, ධාතු ගර්භය සොයා ගැනීමට නොහැකිව ඇත. මෙම ස්ථූපය ගුප්ත රජ සමයට
අයත් බව පෙනුනද මුල් ස්ථූපය ස්ථිර වශයෙන්ම අශෝක රාජ සමයට අයත් වේ. මෙම ස්ථූපය පවතින ස්ථානය බුදුරජාණන් වහන්සේ පස්වග මහණුන් වෙත ධම්මචක්ක පවත්තන සූත්‍ර දේශනාව සහ අනන්ත ලක්ඛණ සූත්‍රය දේශනා කළ ස්ථානය ලෙස සැලකේ.
ධම්මික ස්ථූපය |
චෞඛණ්ඩි ස්ථූපය (සම්මුඛ චෛත්‍යය)
මෙම ස්ථූපය හමුවන්නේ ප්‍රධාන පුරාවිද්‍යා පුදබිමට ළඟා වීමට ප්‍රථම කිලෝ මීටරයකට අඩු දුරකින් යුතු ස්ථානයකය. හතරැස් පදනමක් මත ඉදිකරන ලද බැවින් මෙම නම යෙදී ඇත.
මෙම ස්ථූපයේ ඉහළ කොටසේ පැති අටකින් යුතු කුලුනකි. මෝගල් අධිරාජ්‍යයේ හුමායුං අධිරාජයා මෙම ස්ථානයේ එක් රැයක් ගතකර ඇති අතර, එය සිහිවීම සඳහා ක්‍රි.ව. 1588 දී ඔහුගේ පුත් අක්බාර් අධිරාජයාගේ නියමය මත මෙම කුලුන තනනු ලැබ ඇත.
සාරානාත් කෞතුකාගරය
සාරානාත්හි පුරාවිද්‍යා කෞතුකාගාරය, ප්‍රධාන පූජා භූමිය ආසන්නයේම මාර්ගයේ අනෙක් පැත්තේ පිහිටා ඇත. මෙම කෞතුකාගාරය තුළ බෞද්ධ සහ හින්දු මූර්ති කැටයම් විශාල සංඛ්‍යාවක් දැකගත හැකිය. ගොඩනැගිල්ලේ වම් පැත්ත බෞද්ධ පුරා වස්තූන් සඳහා වෙන්කරනු ලැබ ඇත. දකුණු පස කොටස වෙන්කර ඇත්තේ හින්දු මූර්ති හා කැටයම් වෙනුවෙනි. කෞතුකාගාරයේ ප්‍රධාන දොරටුවෙන් ඇතුළු වූ විගසම දක්නට ලැබෙන්නේ කැඩුණු අශෝක කුලුනේ මුදුනේ පැවති සිංහ ශීර්ෂයයි. මෙම සුවිසල් ලාංඡනයේ ඉහළින්ම ඇත්තේ සිංහ රූප හතරකි. ධර්මය සිව් දෙස පැතිරවීම මෙයින් සංකේතවත් වේ. සිංහ රූපවලට ඉහළින් තිබූ ධර්ම චක්‍රයේ කැඩුනු කොටස් හඳුනාගෙන වක්‍රාකාරව නැවත සකසා සිංහ ශීර්ෂය පසුපස වෙනම ප්‍රදර්ශනය සඳහා තබා ඇත. සිංහ ශීර්ෂය නිදහස් ඉන්දියාවේ රාජ්‍ය ලාංඡනය ලෙස ව්‍යවහාරික මුදල්වලට පවා ඇතුළත් කර ඇත.
ඉන්දීය ජාතික කොඩියේ මැදට යොදා ඇත්තේ ධර්ම චක්‍රයයි. අශෝක අධිරාජ්‍යයේ සලකුණු මෙලෙස ඉන්දීය රාජ්‍ය ලාංඡන බවට ඇතුළත් කිරීම සඳහා පුරෝගාමී මෙහෙවරක් කර ඇත්තේ ආචාර්ය අම්බෙක්කාර්තුමාය. බෞද්ධයෙකු වූ එතුමා නිදහස් ඉන්දියාවේ බෞද්ධ ප්‍රබෝධයේ නායකත්වය ඉසිලූ අතර, ශ්‍රී ජවහර්ලාල් නේරු රජයේ ප්‍රබල ඇමැතිවරයෙකු ද විය.
දඹදිව අශෝක කුලුනු අතර සාරානාත් කුලුන විශේෂත්වයකින් නිම කරනු ලැබ ඇත. කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කර ඇති කුලුනු ශීර්ෂ විශේෂිත පාෂාණයකින් නිමකර ඇති අතර අදටත් එහි ඔපය නොවෙනස්ව පවතී. මෙම නිමාව කෙරෙහි මෞර්ය අධිරාජ්‍යයට සමකාලීනව යුරෝපයේ පැවැති ගී‍්‍රක රෝම අධිරාජ්‍යයන්හි පැවැති මූර්ති ශිල්පයේ ආභාෂය යම් හෙයකින් ලැබී ඇති බව පෙනී යයි.
ඉල් පුර අටවක පෝදා මෙන්ම අදත් අපි බරණැස පින්බිම වන්දනා කරමු බුදුරජාණන් වහන්සේ දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය දේශනා කරන ආකාරය පිළිබිඹු වන අයුරින් නිර්මිත දර්ශනීය බුදුපිළිමය සාරානාත් කෞතුකාගාරයේ බෞද්ධ කොටසේ ඉතාම ගෞරවනීය ලෙස ප්‍රදර්ශනයට තබා ඇත. එම පිළිම වහන්සේ ලොව ඇති අසමසම බුද්ධ ප්‍රතිමාවලින් එකකි. ශ්‍රී සම්බුද්ධත්වයට පත්වීම නිරූපණය කරන බුද්ධගයාවේ ඇති පිළිම වහන්සේ සහ ශ්‍රී ලංකාවේ අනුරාධපුරයේ මහමෙව්නා උයනේ සමාධි ප්‍රතිමා වහන්සේ අසම සම ගණයට ගැනෙන අනෙකුත් පිළිම වහන්සේලා වෙති. ඉන්දියාවේ ප්‍රථම අග්‍රාමාත්‍ය ශ්‍රී ජවහර්ලාල් නේරුතුමා ජීවතුන් අතර සිටියදී නිරතුරුවම එම පිළිම වහන්සේලා වෙත ගොස් වැඳුම් පිදුම් කර ඇත.
ඉන්දීය රජය විසින් සාරානාත් කෞතුකාගාරයේ ආරක්ෂාව සඳහා විශේෂ ආරක්ෂක විධිවිධාන යොදා ඇත. එය සිකුරාදා හැර අනෙක් දි නවල පෙරවරු 10.00 සිට පස්වරු 5.00 දක්වා විවෘතව පවතී. බරණැස අවුරුදු දහස් ගණනක ඉතිහාසයක් ඇති ජීවමාන පැරැණි නගරයකි. බරණැස පැරැණි හින්දු සංස්කෘතිය ගංගා නම් ගඟ ආශ්‍රතව අදටත් දැකගත හැකිය. සෑම දි නකම අලුයම ඉර සේවය නැරඹීමටත් ආගමික කටයුතුවල යෙදීම සඳහාත් විශාල වශයෙන් බැතිමතුන් පැමිණෙන අතර, එය මනස්කාන්ත දර්ශනයකි.
බෝට්ටුවකින් ගඟේ එහා මෙහා ගමන් කිරීමෙන් ගඟ ඉවුරේ සිදුවන විවිධ ක්‍රියාකාරකම් දැක ගත හැකි ය. විශාල හින්දු දේවස්ථාන, රජමාලිගා, සිටුමාලිගා, විශ්‍රාමශාලා මෙන්ම ආදාහන ස්ථානද දැක ගත හැකිය. බොහෝ ධනවත් පවුල්වල මරණය අපේක්ෂාවෙන් සිටින වැඩිහිටියන් ස්වකීය දරුවන්ගේ අනුග්‍රහය ඇතිව බරණැසට පැමිණ අවසන් සමය ගතකරනු දැකිය හැකි ය. ගං ඉවුරේ මේ සඳහා නේවාසික ස්ථාන ඇත. බරණැසදී මිය යාමෙන් විමුක්තිය ලබන බව හින්දුන්ගේ විශ්වාසය වේ.
තවද රාජවංශිකයන් සේම කුල හීනයන්ද පොදුවේ ගංඟා නම් ගඟේ සුද්ධ ජලය ස්නානය කරන අතර ආගමික වතාවත්වලට ද සහභාගී වෙති. යුරෝපීය සංචාරකයින් මෙම ඉපැරැණි හින්දු සංස්කෘතිය නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා විශාල වශයෙන් පැමිණීම හේතුවෙන් අද බරණැස තරු පන්තියේ හෝටල් ඇති සංචාරක පුරවරයක් වශයෙන්ද දියුණු වී ඇත. බරණැස හින්දු විශ්වවිද්‍යාලය ඇතුළුව ප්‍රධාන විශ්වවිද්‍යාල පහක් ඇති අතර, එය අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයේද පුරවරය ලෙස සැලකේ.
 |
 බරණැස නටබුන් |
 ඉසිපතනයේ අශෝක ස්ථම්භය |
නවීන විෂයයන් මෙන්ම නක්ෂත්‍රය, තාරකා විද්‍යාව වැනි ඉපැරැණි විෂයන්ද හැදෑරීමේ පහසුකම් එම විශ්වවිද්‍යාලවල ඇත. ශිව දෙවියන් සඳහා වෙන්වූ සුප්‍රකට කෘෂිවිශ්වනාත් දේවාලයද බරණැස නගරය මධ්‍යයේ ඇත. දඹදිව බෞද්ධ පුනරුදය නව මූලගන්ධකුටි විහාරය සහ ශ්‍රීමත් අනගාරික ධර්මපාලතුමා ආක්‍රමණවලින් සියවස් නවයකට පසු දඹදිව ඇතිවූ බෞද්ධ පුනරුදය සංකේතවත් වන දැවැන්ත නිර්මාණය සාරානාත්හි නව මූලගන්ධකුටිය විහාරය බව අවිවාදයෙන් පිළිගත යුතුව ඇත.
ක්‍රි.ව. 1922 මුල්ගල තබා ක්‍රි.ව. 1931 නොවැම්බර් 11 දින විවෘත කරනු ලැබූ එම විහාරය ඉදි කිරීමේ ගෞරවය ඉන්දීය මහාබෝධි සමාගමේ නිර්මාතෘ ශ්‍රී ලංකාවේ අනගාරික ධර්මපාලතුමන්ට හිමිවේ. නව මූලගන්ධකුටි විහාරය ඉදිකර ඇත්තේ සාරානාත් පුරාවිද්‍යා පූජා භූමියට යාබදවය. එම විහාරය පැරැණි මූලගන්ධකුටි විහාර භූමියේ සිට බලන විට ධම්මික ස්ථූපයට මැනවින් දිස්වේ. ලන්ඩන් කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කර තිබූ තක්ෂිලාවෙන් මතුවූ සර්වඥධාතූන් වහන්සේලා ඉන්දීය මහබෝධි සමාගමට භාරදීමට නම් ඒ සඳහා සුදුසු විහාර තිබිය යුතු බව ඉන්දීය බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයින්ගේ ස්ථාවරය විය.
එම අභියෝගය ජය ගනිමින් ප්‍රථමයෙන් කල්කටාවේ ධර්මරාජික විහාරයද ඉන් අනතුරුව සාරානාත් හි මූලගන්ධකුටි විහාරයද තනා නිම කිරීමට අනගාරික ධර්මාපලතුමා සමත්විය. ඒ සඳහා වැඩිවශයෙන් මුදල් ආධාර ලබාදී ඇත්තේ ඇමෙරිකන් ජාතික මේරි ෆොස්ටර් මැතිනිය විසිනි. එම නව මූලගන්ධකුටි විහාරයේ වන්දනා මාන කටයුතු සඳහා තැන්පත් කර ඇත්තේ සප්‍රකට සාරානාත් බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේගේ අනුරුවකි. බුදුපිළිම වහන්සේ යට සර්වඥ ධාතු තැන්පත් කර ඇති ධාතු ගර්භය ඇත.
සෑම දිනකම සවස් භාගයේ හිරු අවරට ගිය පසු (ප.ව. 6 – 7) එම විහාරස්ථානයේ ආගමික වතාවන් පවත්වන අතර, ඉන් විශේෂිත වන්නේ ඉන්දීය මහාබෝධි සමාගමේ සාරානාත් විහාරාධිපති ස්වාමීන් වහන්සේගේ ප්‍රධානත්වයෙන් සියලු බැතිමතුන්ගේ සහභාගීත්වයෙන් ධම්මචක්කපවත්තන සූත්‍රය සජ්ඣායනා කිරීමය. මූලගන්ධකුටි විහාරය දකුණු පැත්තේ ධර්මපාලතුමා විසින් ක්‍රි.ව. 1921 දී ශ්‍රී ලංකාවේ අනුරාධපුරය ජය ශ්‍රී මහා බෝධි වෘක්ෂයෙන් ලබාගත් ශාඛාවක් රෝපණය කර ඇත.
සාරානාත්හි සිරි දේවමිත්ත ධර්මපාල හිමියන් වැඩ සිටි ස්ථානය අද ධර්මපාල කෞතුකාගාරය ලෙස සකස් කර ඇත. එම පරිශ්‍රය ඉන්දීය මහාබෝධි සමාගමේ සාරානාත් විහාරාධිපති කාර්යාලය සහ සම්මන්ත්‍රණ ශාලාව වශයෙන් යොදාගෙන ඇත. ඉහළ කොටසේ විහාර මන්දිරය ඇත. මාර්ගයේ අනෙක් පැත්තේ ඉන්දීය මහාබෝධී සමාගමේ පාලනය යටතේ ඇති විශාල ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයකි. පුස්තකාලය, විශ්‍රාමශාලා, සහ පාසල් මෙ‍ෙහණි ස්ථාපිත කර ඇත.
 පැරැනි මූලගන්ධකුටි විහාරය |
අනගාරික ධර්මපාලතුමා ස්වකීය ජීවිතයේ අවසාන කාලයේ දී ශ්‍රී දේවමිත්ත ධර්මපාල නමින් පැවිදි බිමට පත්විය. උන්වහන්සේ අපවත් වූයේ සාරානාත්හිදීය. උන්වහන්සේගේ භෂ්මාවශේෂ තැන්පත්කර ඇති ධර්මපාල සමාධිය මූලගන්ධකුටි විහාරය පිටුපස ඇත. එම සමාධියද ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වන අතර, එම භූමියද උද්‍යානයක් ලෙස සකස් කර ඇත. සමස්ත සාරානාත් පූජා භූමිය අද පවතින තත්ත්වයට පත්වූයේ අනගාරික ධර්මපාලතුමාගේ දැඩි කැපවීම හා අධිෂ්ඨානය නිසාය. සාරානාත් නව නගරයක් බවට පත් වූ අතර සාරානාත්වාසීන්ට නව ජීවනෝපාය මාර්ගද උදා විය. මේ නිසා සාරානාත්වාසීන් තුළ ධර්මපාලතුමා කෙරෙහි ඇත්තේ දැඩි ගෞරවයකි. සාරානාත් පුදබිමට මුහුණලා ඇති මාර්ගය ඉන්දීය රජය විසින් ධර්මපාල මාවත ලෙස නම් කර ඇත. බුදුන් වහන්සේ ප්‍රථමයෙන් වස් විසූ ස්ථානය බැවින් සෑම වර්ෂයකම නොවැම්බර් මාසයේ දී සියලු බෞද්ධ රටවල සහභාගීත්වයෙන් කඨින උත්සවය සාරානාත්හිදී පැවැත්වීමට ඉන්දීය මහාබෝධි සමාගම කටයුතු කරනු ලැබේ. මෙම උත්සව සමයේ දී මූලගන්ධකුටි විහාරයේ තැන්පත් කර ඇති සර්වඥධාතූන් වහන්සේ වැඳ පුදා ගැනීමටද බැතිමතුන්ට අවකාශ සැලසේ. ඉන්දීය මධ්‍යම රජයෙන් සහ උත්තර ප්‍රදේශ ප්‍රාන්ත රජයෙන් මේ සඳහා පූර්ණ අනුග්‍රහය ලැබේ. බොහෝ බෞද්ධ රටවලින් එම කඨින උත්සවය සඳහා රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මට්ටමේ නියෝජනයක් සිදුවන අතර, සමහර වසරවල රාජ්‍ය නායකයන්ම එම උත්සවවලට සහභාගී වී ඇත. බරණැස පැරැණි රජ මාලිගයෙන් සැපයෙන අලි ඇතුන් නිසාද මහාබෝධි පාසල් සිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරී දායකත්වයද කඨින පෙරහර උත්කර්ෂවත් අන්දමින් පැවැත්වීමට මහත්සේ ඉවහල් වී ඇත. අතීතයේ සිටම කසී රට සළුපිළිවලට ප්‍රසිද්ධියක් දැරූ අතර අදත් “වාරාණාසී සිල්ක්” ඉන්දීය රෙදිපිළි අතර විශේෂ තැනක් උසුලයි. බරණැස ප්‍රධාන දුම්රිය ස්ථානය සහ යාබද මුගලසරායි දුම්රිය ස්ථානය මඟින් ඉන්දියාවේ සෑම ප්‍රධාන නගරයක්ම සම්බන්ධ වී ඇත.
බරණැස ඉසිපතනය වන්දනා කරන ගථාව.
සංකප්පයං දසසහස්සිය ලෝක ධාතුං
දේසේසි යත්ථා භගවා වර ධම්මචක්කං
බාරණසී පුරසමීප වනෙ මිගානං තං
ධම්ම චේතියමහං සිරසා නමාමි
දේසේසි යත්ථා භගවා වර ධම්මචක්කං
බාරණසී පුරසමීප වනෙ මිගානං තං
ධම්ම චේතියමහං සිරසා නමාමි
බරණැස ඉසිපතනාරාමයේ මූලගන්ධකුටි විහාරයේ පළමු වස් කාලය ගත කරන ලද බුදුරජාණන් වහන්සේ ප්‍රථම ධර්ම දූතයන් වහන්සේලා හැට නම ධර්ම චාරිකාවේ පිටත් කර හරින ලදි. උන්වහන්සේ බරණැස සිට උරුවෙලාව තෙක් පිහිටි මාර්ගයේ වඩිනා විට බුදුරජාණන් වහන්සේ මහ වනය පැත්තෙක පිහිටි කැප්පෙටියා ලැහැබක් දැක මගින් ඉවත්ව එහි රුක් මුලක, වැඩ සිටින අතර භද්‍රවර්ගික නමින් ප්‍රකට කුමාරවරු සිය බිරියන් සමඟ වනය තුළ ඇවිදින්නට ගිය අතර ඒ පිරිසෙන් පලාගිය එක් බිරිඳක් සොයමින් ඒ වන ලැහැබෙහි ඇවිද්දෝය. කුමාරවරුන් වන ලැහැබේ තැනින් තැන ඇවිදිමින් ඒ ස්ත්‍රිය සොයන්නට පිටත් විය. මේ අතර මහ වන මැද රුක් සෙවනේ සමාධි සුවයෙන් වැඩ සිටින බුදුරජාණන් වහන්සේ දැක භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මේ පැත්තට යන ස්ත්‍රියක් දුටුවාදැයි ඇසූහ.
ළමයිනි, තමන් සොයා ගැන්ම වඩා උතුම්ද? නැතහොත් (අන්‍ය) ස්ත්‍රියක සෙවීම වඩා උතුම්ද? තෙපි මෙය කෙසේ සිතවුද? යි බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇසූ සේක. ස්වාමිනි, අපි අපම සොයන්නෝමු නම් ඒ සෙවීම උතුම් යැයි ඔවුහු උත්තර දුන්හ.
එහෙනම් ළමයිනි ඉඳ ගන්න. මම ඔබ සැමට තමන් සොයා ගන්නා සැටි කියන්නම්. ඔවුහු සියලු දෙනා බුදුරජාණන් වහන්සේට වැඳ එකත් පසෙක හිඳගත්හ. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දාන කතා, ශීල කතාදි පිළිවෙළ කථායෙන් අවවාද අනුශාසනා කළ සේක. එය ඇසීමෙන් ප්‍රසන්න වූ මෘදු මොළොක් වූ සිතැති ඔවුනට දහම් දෙසූ සේක. එය ඇසීමෙන් ඔවුනට දහම් ඇස පහළ විය. ඔවුන්ගෙන් සමහරු සෝවාන් වූහ. සමහරු සකෘදාගාමි වූහ. අන් අය අනාගාමී වූහ. මෙසේ ආර්ය භූමියට පැමිණි කුමාරවරුන් බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් පැවිද්ද ඉල්ලූහ.බුදුරජාණන් වහන්සේ ඒහි භික්ෂු සම්පත්තියෙන් ඔවුන් වෙත පැවිදි උපසම්පදාව දෙන ලදී. ඔවුන්ගේ භාර්යාවරු මේ බව දැන මාලිගාවට පිටත් වූවාය.
 රජගහනුවර පිහිටි කඳු පන්තිය |
භික්ෂූන් වහන්සේලා තිස්නම ධර්ම දූත සේවාවට පිටත් කර හැර බුදු පියාණෝ උරුවෙල් ජනපදය බලා ගමන්ගත් සේක. ඒ කාලයේ උරුවෙල් දනව්වෙහි උරුවෙල කාශ්‍යප, නදී කාශ්‍යප, ගයා කාශ්‍යප යැයි සහෝදර තවුසෝ තිදෙනෙක් නේරංජනා ගඟ අද්දර තාපාසාරාම කොට ගෙන ගිනි දෙවියන් පුදමින් වාසය කරන ලදී.
මෙහි වැඩිමහල් තවුස් උරුවෙල කාශ්‍යප සතුව පිරිස පන්සියක් විය. මධ්‍යම සහෝදරයා නදී කාශ්‍යප තෙම සතුව පිරිස තුන්සියක් විය. බාල සොහොයුරු ගයා කාශ්‍යප සතුව ජටිල පිරිස දෙසීයක් විය.
ඌරුවෙල් කස්සප වනාහී තමා රහතෙකැයි සිතා ගත්තෙකි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔහුගේ මානය බිඳ අන්තිමේ දී රහතෙකැයි ඔහු තුළ වූ අදහස වැරැදි බව තෝරා දුන් සේක.
ඉක්බිතිව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කාශ්‍යපගේ අසපුව සමීපයේ වන ලැහැබක වැඩ වාසය කරමින් තවත් බොහෝ පෙළහැර දක්වන ලදී. අන්තිමේ කාශ්‍යප තුළ තිබෙන තමන් රහත් යන මතය වැරැදි බව පෙන්වා වදාළ සේක. එය පිළිගත් උරුවෙල් කස්සප ඇතුළු පන්සියක් ජටිලයන් බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙතින් ඒහි භික්ෂු උපසම්පදාව ලබා ගත්හ.
උරුවෙල කාශ්‍යප ප්‍රධාන කොටැති ජටිල පිරිස ශාසනයේ මහණ වීමේ දී ජටා මඩුලු ආදී තවුස් පිරිකර ගඟේ පා කර යැවූහ. නේරංජනා නදිය අද්දර වූ නදී කාශ්‍යප තවුසා පාවී යන තවුස් පිරිකර දැක ගඟ ඉහළට ගොස් තම සහෝදරයා අනතුරක් වීදැයි සොයා බලනු පිණිස ගියේ ය. ශාසනයෙහි පැවිදි වී සිටි සිය සොයුරා දැක මේ පැවිද්ද හොඳදැයි ඇසූහ. එසේය. තාපස ප්‍රව්‍රජ්‍යාවට වඩා මේ පැවිද්ද උතුම් යැයි කාශ්‍යපයන් පිළිතුරු දුන්හ. මේ ඇසූ නදී කාශ්‍යප තමාගේ ජටා මඬු ලු ආදිය ගඟේ පා කර යවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වෙත එළැඹි පැවිද්ද ඉල්ලා සිටි අතර ඔවුනටද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒහි භික්ෂු පැවිද්ද හා උපසම්පදාව දෙන ලදී.
 ජීවක අඹ උයන |
මේ තවුස් පිරිකර දුටු ගයා කාශ්‍යපයන් තම සහෝදර දෙදෙනාට සිදු වූ දෙය බලන්නට ගොස් ඔවුන් මහණ වී සිටින බව දැක ඔවුන්ගෙන් කරුණු විමසා ගයා කාශ්‍යපයන් ඇතුළු පිරිස ද බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙතින් පැවිද්ද ඉල්ලා සිටි අතර ඔවුනට ද ඒහි භික්ෂු පැවිද්ද හා උපසම්පදාව දෙන ලදී. අනතුරුව මොවුහු සියලුම දෙනා රැගෙන භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගයා ශීර්ෂයට ගෙන ගොස් මොවුන් සියලු දෙනාට ආදිත්ත පරියාය සූත්‍රය දේශනා කරන ලදී.මේ ධර්ම දේශනාව අසා සිටි ඒ දහසක් ජටිල භික්ෂූන් උතුම් රහත් භාවය අවබෝධ කර ගත්හ.
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ප්‍රථම ලංකා ගමනය
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ වන විට බුද්ධත්වය ලබා මාස නමයක් ගත වී ගොස් සිටි අතර දුරුතු මස පුර පොහොය උදාවිය.මහා කරුණා ඤාණයෙන් ලොව බලා වදාරන භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ලක්වැසියන්ට තමන් වහන්සේගෙන් විය හැකි ශාන්තිය දුටු සේක. එදින අහසින් ලක්දිවට වැඩි සේක. දැනට මහියංගන චෛත්‍ය පිහිටි ස්ථානයට වැඩම කර මහා යුද සංග්‍රාමයට සැරසුනු යකුන් සෘද්ධි බලයෙන් පන්නා දමා එහි පැමිණි සුමන දෙවි රජුට දහම් දේශනා කර ඔහු සෝවාන් ඵලයට පත් කරවා පූජනීය වස්තුවක් ඉල්ලූ දෙවියන්ට හිස පිරිමැද කේස ධාතු මිටක් දී උරුවෙල් දනව්වට පෙරළා වැඩි සේක. සුමන සමන් දෙවියන් කේශ ධාතු මීට නිධන් කොට මහියංගන චෛත්‍ය රියන් හතක් උසට ඉදිකරන ලදී.
බුදුරජාණන් වහන්සේ ජටිල භික්ෂූන් වහන්සේලා කැඳවාගෙන උරුවෙල් දනව්වෙන් නික්මුණු සේක. එසේ වැඩම කරන භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රජගහ නුවරට තුන් ගව්වකට ඈතින් පිහිටි ලට්ටිය නම් වූ වනයට පැමිණ එහි නුග රුකක් මුල වැඩ විසූ සේක. බුදුරජාණන් වහන්සේ එහි වැඩ වසන බවත් උන්වහන්සේ ගැන රටේ පැවති ගුණ ඝෝසයත් ඇසූ බිම්බිසාර රජු මහා ජන සමූහයක් කැටුව ගොස් දැක පසෙක ඉඳ ගත්තේය.
එසේ රජු සමග ගිය පිරිසේ සමහරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමග පිළිසඳර බස් කතා කොට තවත් කෙනෙක් උන්වහන්සේ දෙසට ඇඳිලි බැඳ හිස නමා ආචාර කොටද ඇතැම් කෙනෙක් මේ සියල්ල නොකොට නිෂ්ශබ්දව ද ඉඳ ගත්හ. මෙසේ සිටින්නේ කිමද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විමසන ලදී. ශ්‍රමණ ගෞතමයෝ උරුවෙල් කාශ්‍යපයන්ගේ ශිෂ්‍යව මහණ දම් සපුරයි ද ? නැතිනම් කාශ්‍යපයෝ ශ්‍රමණ ගෞතමයන්ගේ ශිෂ්‍යව මහණ දම් පුරයිද ? රැස්ව සිටි පිරිසට සැක පහළ විය. එවිට බුදුරජාණන්වහන්සේ, කාශ්‍යපයන් වහන්ස ගිනි පිදීම අත්හැරියේ කුමන හේතුවක් නිසාදැයි විමසන ලදී. එවිට බුද්ධ වචනය අසා ගිනි පිදීමේ නිෂ්ඵලතාව තේරුම් ගෙන එය අත්හැරි බවත් තමන් දැන් බුද්ධ ශ්‍රාවකයෙකු බවත් පවසා බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවට පැමිණ කාශ්‍යප තෙරුන් පැවසීය. රැස්ව සිටි පිරිසගේ සැකය එයින් දුරුවිය. මෙහිදී වච්ජපාල බ්‍රාහ්මණ ආදීහු පැහැදී තෙරුවන් සරණ ගියෝය. ඉක්බිති උරුවෙල් කාශ්‍යපයන් දමනය කිරීම ගැන පිරිස ස්තූති කළ විට ඒ අසා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඉන් පෙරත් තමන් විසින් ඔහු දමනය කළ බව දෙසූ සේක.
බුදුරජාණන් වහන්සේ බිම්බිසාර රජතුමා ඇතුළු පිරිසට දාන කථාදිය පිළිවෙලින් දම් දෙසූ සේක. ඒ ඇසීමෙන් රජු සහිත මහා පිරිසක් සෝවාන් වූහ. තවත් පිරිසක් උපාසක වූහ.
රජගහනුවරට වැඩම කිරීම
ඉක්බිති බිම්බිසාර රජතුමා තමා රජවීමත්, ඉන්පසුව තමාගේ රටට බුදුරජාණන් වහන්සේගේ වැඩමවීමත් උන්වහන්සේ ඇසුරු කිරීමටත්, බණ ඇසීමටත්, ධර්මාවබෝධය කිරීමත් ආදී බලාපොරොත්තු පහක් තිබුණු බවත් එය දැන් මුදුන් පත්ව ඇති බවත් කියා දැන් තිසරණ සරණ ගිය උපාසකයෙකු බව ඒ තුළින් තමන් සතුටු වන බවත් පවසා පසුදා දානයට වඩින ලෙස ආරාධනා කර වැඳ පැදකුණු කොට නික්ම ගියේ ය.
රජගෙදර දානය සහ ප්‍රථම ආරාම පූජාව
බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු භික්ෂූන් වහන්සේලා ද පසු දා පිරිවරාගෙන තුන් ගව්වක් දුර ගෙවා ගෙන රජ මාලිගාවට යන්නට පිටත් විය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බැලීමට අලුයම සිට බලා සිටි පිරිසෙන් මුළු නුවර ම ඇලළී ගියේය. මේ වේලාවෙහි රූපාලංකාරයෙන් යුත් තරුණයෙක් බුදු ගුණ ගී කිය කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පෙරටුව මඟ අවසර ඇති කරමින් ගියේ ය. බිම්බිසාර රජුගේ ගෘහයට ප්‍රවේශයේ දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දැක බොහෝ ජනයෝ පැහැදී ගියහ. චිත්‍රා සිටුදූ බිම්බිසාර රජුගේ පුරෝහිතයාගේ දූ සෝමා, ශුක්ලා හා ශුභා යන බොහෝ ස්ත්‍රීහු ද භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දර්ශන මාත්‍රයෙන් පැහැද උපාසිකාවන් වූවාය. (පසුකලක මොවුන් පැවිදි වූවාය.) මිහිරියට බුදුගුණ ගායනා කරන ලද තරුණයා බොහෝ ජනතාව අතර සිට බුදුරජාණන් වහන්සේට මාර්ගය විවර කරන ලදී. රජු ඇතුළු පිරිස ආහාර පානයෙන් සංග්‍රහ කළේ ය. දන් වළඳා අවසන් වූ පසුව රජතුමා පසෙක හිඳ ගනිමින් ස්වාමිනි, මට දැන් බුදුන් දහම් සංඝයාගෙන් තොරව ඉඳීමට නොහැකිය. එමනිසා වේලාවෙහීත් අවේලාවේහීත් එන්නෙමි. ලට්ටිය වනය රජගෙදරට බොහෝ දුරින් පිහිටා ඇත. එම නිසා වේළුවන උයන ඉතා ළඟින් පිහිටා ඇත. එම නිසා මම එම උයන ඔබ වහන්සේට පූජා කරමි. එම පූජාව පිළිගනු මැනවි. මෙසේ කියා රන් කෙන්ඩියෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශී‍්‍ර හස්තයෙහි දිය වත් කොට ආරාමය පරිත්‍යාග කළේ ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ විහාර දීමේ අනුහස වදාරා භික්ෂු සංඝයා සහිතව වේළුවනයට වැඩි සේක. ඉන් පසුව අනුජානාමි භික්ඛවෙ ආරාමං මහණෙනි ආරාම පිළිගැනීමට මම අවසර දෙමියි වදාළ සේක.
 රජගහනුවරට පිවිසෙන දොරටුව |
බිම්බිසාර රජු හා පිරිස උපාසකයන් වීම
වේළුවනාරාම පූජාව සිදු කළ දා රාත්‍රියේ නින්දට ගිය රජතුමා ඉදිරියේ මහා හඬින් හඬා වැළැපෙන ප්‍රේත සමූහයක් රජතුමාට දර්ශනය විය. රජතුමා පසු දා උදෑසන ම ගොස් ඒ පුවත භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සැළ කළහ. රජතුමනි ඒ ඔබේ බොහෝ කලකට පෙර නෑ සමූහයා එම පිරිස සංඝයාට වෙන්කළ දන් සොරාකෑම නිසා ඔවුන් නිරයේ ඉප දී දුක් විඳිති. ඔවුන් ප්‍රේත යෝනියේ ඉපිද බුද්ධාන්තර ගණනක් දුක්විඳ දැන් ඔවුන් ඔබතුමා හමුවට පැමිණ පින්පෙත් ඉල්ලා සිටී. එමනිසා එම ප්‍රේතයන් නමින් බුද්ධ ප්‍රමුඛ මහා සංඝයාට මහා දන් පූජා කරමින් වස්ත්‍ර පූජාවක් සිදු කරන ලදී. ඉන්පසු ඒ ප්‍රේත සමූහයාට දිව යස ඉසුරු ලබාගන්නට හැකිවිය. දන් වළඳා අවසානයේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රජු හට අනුමෝදනා බණ වශයෙන් තිරෝකුඩ්ඩ සූත්‍රය දේශනා කරන ලදී. එදා පටන් මිය ගිය උදවියට පින් දීමේ කටයුත්ත ආරම්භ විය.
මගධ ජනපදය
මගධ රට බුද්ධ කාලයේ දී බෙහෙවින් බුදුදහම පැතිර ගිය සුන්දර ජනපදයකි. මගධ රට උතුරෙන් ගංගා නදිය ද නැගෙනහිරින් චම්පා නදිය ද නිරිතෙන් වින්ධ්‍යා කඳුවැටිය ද බටහිරින් සෝනා නදිය ද යන මේවා මගධ ජනපදයේ සීමාවෝයි.
රජගහනුවර මගධ රට අගනුවරයි. එම ජනපදය ගංගා නදියට දකුණෙන් යොදුන් පහක් පමණ ඈතින් පිහිටා ඇත. එම ජනපදය අතීතයේ වසුමතී යන නාමයෙන් ද හඳුනාගෙන ඇත. වසු නම් රජෙකු විසින් මෙය ඉදිකරන ලදැයි පෙනේ. මෙය නගරයක් හැටියට විශාල ලෙස නිම කළේ මහා ගෝවින්ද පඬිතුමාය. මගධ පුර, ගිරිව්‍රත පුර යන තවත් නම් දෙකකින් ද, මේ ජනපදය හඳුන්වා ඇත. ගාලක් වටේ බැඳි වැටක් මෙන් නුවර හාත්පස වේභාර, වේපුල්ල, ගිජ්ජකූට, ඉසගිලී, පාණ්ඩව යන පර්වත පහ පිහිටියේ ය. මේ පර්වත පහ හින්දු ග්‍රන්ථයන්හි අද සඳහන් වෙන්නේ වයිභාර, විපුල, රත්න, සෝණ, උයද යන නම්වලින් හඳුනාගෙන ඇත. රාජගෘහ – රජගහ වී යැයි සඳහන්ය.
 පිප්ඵලී ගුහාව |
කුසතණ බෙහෙවින් වැඩුණු නිසා කුශාගාර පුර යනුවෙන් හැඳින්විණි. ගිජුකුළු පව්වෙහි හැර රජගහනුවර වටා පිහිටි සෙසු පර්වතවල භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් ගණනාවක් වැඩවාසය කරන ලදී. එසේ වැඩ වාසය කරන ලද ස්ථාන මෙසේ ය. වෝරපාතය, ඉසිගිළි පර්වතය, කාළසිලාව, වේහාර පර්වතය, සත්තපර්ණි ගුහාව, පබ්හාරය, ගෝතම කන්දරය, තින්දුක ගුහාව තපෝදා කන්දරය ආදී ස්ථානවල වැඩ වාසය කරන ලදී. තපෝදාරාමය යනු දිය උල්පත් නමයකින් පොළොවෙන් උණු දිය ගලායන නිසා හැදූ නමකි. බුදුරජාණන් වහන්සේ ද සීතල සමයෙහි පැන් පහසුවීම සඳහා මේ ස්ථානයට වැඩම කර ඇත. එහි ඇති ඉන්සාල ගුහායේදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සක්කපඤ්හ සූත්‍රය භික්ෂූන් වහන්සේලාට දේශනා කර ඇත.
දෙවෙනි තෙවෙනි හා සිව්වන සතළොස්වන හා විසිවන වස් කාලයන්හි බුදුරජාණන් වහන්සේ රජගහනුවර වැඩ වාසය කර ඇත.
රජගහ නුවර අද හඳුන්වන්නේ රාජ්ගිර් (අචණඨඪප) යනුවෙනි.
රජගහනුවර ඇති රමණීයත්වය බුදුරජාණන් වහන්සේ (දීඝ නිකාය 2 කාණ්ඩය තුළ ) එහි සුන්දරත්වය දේශනා කර ඇත.
රජගහනුවර සුන්දරත්වයෙන් අනූනය. මනරම්ය. ගිජ්ජකූට පර්වතය හා සප්තපර්ණී ගුහාව කොතරම් දර්ශනීය දසුනක් ද? ලෙහෙනුන්ට හා මොණරුන්ට කෑම දුන් වේළුවනයේ තුරු සෙවණ සිත සුවපත් කරයි. ජීවක අඹ වනය සුන්දරය.නගරය වටා පිහිටි ඉසිගිලි, වේහාර වේපුල්ල පාණ්ඩය ආදී කඳු පෙළ නෙතට හරිත රසඳුනකි. රජගහනුවර සිතට සැනසීම දෙන සුන්දරත්වය පිරුණු නගරයක් වෙයි. රජගහ නුවර බෞද්ධ ඔබට දැක ගත හැකි ස්ථාන රාශියක් අත. අපි බුද්ධ භූමි වන්දනා තුළින් ඔබට ඒ ඓතිහාසික විස්තරද අසමින් මෙතැන් සිට රජගහනුවර අසිරිය විඳ ගනිමු.
රජගහනුවර ඇති ගමන් මාර්ග
බුද්ධගයාවේ සිට කිලෝමීටර් 80 පැටිනා (පාඨලීපුත්‍ර පැළලුප් නුවර) සිටි කිලෝමීටර 102 රජගහනුවර සිට නාලන්දාවට කිලෝමීටර් 11 කි. ළඟ ම ඇති දුම්රිය ස්ථානය දිල්ලි හවුරා ප්‍රධාන දුම්රිය මාර්ගයේ භක්ත්‍යර්පුර් දුම්රිය ස්ථානයි. රජගහ නුවර සිට කිලෝමීටර් 54 කි. නව රජගහ නුවර ද නමින් දුම්රිය ස්ථානයක් ඇත. රජගහනුවර සිට කිලෝමීටර් 100ක් දුරින් ගුවන් තොටුපලක් ද පිහිටා ඇත. එය පැටිනා ගුවන් තොටුපලයි.බුද්ධගයාවේ සිට රජගහනුවරට නිතර බස් සේවාවක් ඇත.
