නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
සම්බුදු උපත සිදුවූ බුද්ධභූමි වන්දනාව 51
රන් හිණිමගෙන් වැඩ බුදු රැස් විහිදවූ සංකස්ස පුරය
අපි දැන් බුද්ධ භුමි වන්දනා තුළින් අද සංකස්ස පුරය වන්දනා කරමු. අප භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දෙව්ලොවට වැඩම කොට මාතෘ දිව්‍ය රාජයාට ධර්මය දේශනා කොට ආපසු සංකස්ස පුරය වෙත වැඩම කළ අයුරු සිහියට නංවා ගනිමු.
සැවැත් නුවර සිට ලක්නව් නගරය හරහා කිලෝ මීටර් 428 ඇති අතර උත්තර ප්‍රාන්තයට අයත් සංකස්ස පුරවරය ෆරුකාබද් දිස්ත්‍රික්කයට අයත්ය. වර්තමානයේ “සංඛිසා” නමින් හඳුන්වයි. මෙය ඉතා වැදගත් අවිජහිත (බුදුවරුන් අත්නොහරින පුද භූමියකි) සංකස්ස පුදබිම.
බුද්ධ කාලීන පසු බිම
සත්වන වස් කාලය සඳහා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තව්තිසා දෙව්ලොවට වැඩම වන ලදී. ඒ තමන් වහන්සේ ඉපදී දින හතකින් පරලොව සැපත්ව දෙව්ලොව ඉපදී සිටින මව් දෙවියන්ට ධර්ම දේශනා කිරීම සඳහායි. තව්තිසා භවනයෙහි වස් විසූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එහි තුන් මසෙහි නිතර දම් දෙසූ සේක. ඒ දේශනා කළ පරිදි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිණ්ඩපාත කාලය වන තෙක් ම දම් දෙසා ඉක්බිති තමන් වහන්සේ වැනිම බුදුරුවක් මවා මා එන තෙක් මෙතෙක් ධර්මය දෙසා වායි අධිෂ්ඨාන කොට හිමාලයට වඩිනා සේක.
එහි අනෝතත්ත විල ළග හිඳ දන් වළඳන සේක. ඒ වේලාවේදී සැරියුත් තෙරණුවෝ එහි පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වත් පිළිවෙත් කරති. වළදා අවසානයෙහි සාරිපුත්තයෙනි, අද මම මෙතෙක් බණ කීමි. එය තමන් ඇසුරු කරන භික්ෂුනට උගන්වවුයි උපදෙස් දී තව්තිසා භවනට වැඩ නිර්මිත බුදුරුව අතුරුදහන් කොට ඒ බුදුරුව වදාළ තැන් සිට දහම් දෙසන සේක. මේ නියායෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ ඒ තුන් මස ගත කළ සේක.
ධර්ම දේශනාව තුන් මසෙකින් අවසන් විය. දේශනාවසානයේදී මව් දෙව් පුත් සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටියේය. අසූ කෝටියක් දෙවිවරුද මාර්ග ඵල ලැබූහ.
පවාරණයට සත් දවසක් කලින් මුගලන් තෙරණුවෝ ‘භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වෙත එළැඹ කවර දා වඩින සේක්’දැයි ඇසූහ. ඉන් සත් වන දා සංකස්ස නගරද්වාරයට තව්තිසායෙන් වඩිනා බවත්, තමන් වහන්සේ දක්නා කැමැත්තෙන් එහි ඉඳිය යුතු බවත් වදාළ සේක. සැවැත් නුවර සිට සංකස්ස නගරයට දුර යොදුන් තිසක් වුවත්, ඒ සැවැත් පුර රැස්ව සිටි පිරිසට එහි යෑම සමීප විහාරයකට යන ගමනක් මෙන් ඉතා ඉක්මන්ද පහසුද විය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වප් මස මැදි පෝදා පාණ්ඩුකම්බල ශෛලාසනයෙහි දීම වස් පවරා එදාම ශක්‍ර බ්‍රහ්මාදීන්ගේ පූජෝත්සවයෙන් ගෞරව ලබමින් මහ පෙරහරින් සංකස්ස නගර ද්වාරයට වැඩම කළ සේක.
ඒ දුටු සැරියුත් තෙරණුවෝ බුදුරදුන් වැඳ එවැනි බුද්ධ ශ්‍රීයක් ඉන් පෙරැ තමන් නොදුටු බව ආදිය කී කළ එය අරභයා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ධර්ම දේශනාවක් කළ සේක. එය ඇසූ දෙවියන් ඇතුළු මහා පිරිසකට ධර්මාභිසමය විය. සැරියුත් තෙරුන්ගේ සද්ධි විහාරික පන්සියයක් පමණ භික්ෂූහු රහත් වූහ.මෙහිදී බුදුරජාණන් වහන්සේ ඒ ඒ තැනැත්තාට විෂය වු ප්‍රශ්න පෘථග්ජන, සෝවාන් ආදීන්ගෙන් පිළිවෙළින් අසා අන්තිමේදි මේ සස්නෙහි මහා ප්‍රභූ වූ සැරියුත් තෙරුන්ගෙන් බුදුවරුන් විසින්ම විසඳිය හැකි ප්‍රශ්න විචාළ සේක. එය මුලදී උන්වහන්සේට නොහැකිවූ නමුත් ඉන් පසු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් දෙන ලද උපදෙස් පරිදි විසඳිය හැකි විය. මෙයින් සැරියුත් තෙරුන් සෙසු සියල්ලටම වඩා නුවණින් අග තැන්පත් වූ බව පවසා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රඥාවන්ත භික්ෂූන් වහන්සේලා අතර අග්‍ර තනතුරු පිරිනමන ලදී.
මෙම දේවාරෝහණ උත්සවය දැක්මෙන් පැහැදුණු අප්‍රමාණ ජනයෝ බුදුබව පැතූහ. ලොව සෑම දෙනාම එකම හඩින් බුද්ධත්වය ප්‍රාර්ථනා කරන ලද පූජනීය බිම සංකස්ස පුද බිමයි.
මෛත්‍රී බෝසතුන් පැවිදි වීම
මෛත්‍රී බෝසතාණෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේත්, සැරියුත් තෙරණුවන්ගේත් අතරැ වූ ප්‍රශ්න විසර්ජන කථාව ඇසුවෝ එදාම පැහැදී පැවිදි වූහ. මේ මෛත්‍රී බෝසතාණෝ වනාහි මෙයින් සොළොස් අසංඛෙය්‍ය කල්ප ලක්ෂයකින් යටැ මතු බුදුවෙනු සඳහා නියත විවරණ සිරි ලැබුවෝ පෙරුම්දම් පුරමින් දෙව් මිනිස් දෙව් ලෝහි සරනුවෝ අප බුදුපියාණන් දවස දෙව් ලොවින් චුතව සැවැත්නුවරින් තිස්යොදුන් පමණ තන්හි සංකස්ස නුවර ගැහැවි මහසල් කුලෙක ‘සිරිවඩ්ඩ” නම් මහ කෙළෙඹියාට පුත්ව උපන්නෝය. සුව පෙරහරින් වැඩුණු එතුමෝ දිසාපාමොක් ඇදුරන් වෙත ඉගෙන ශිල්ප ශාස්ත්‍රයන්ගේ කෙලවරට පැමිණ මාපියන් ඇවෑමෙන් කුටුම්බ ස්වාමීව මහ පිරිවර ජනයා සමඟ එදාම ගිහි සැප හැර දමා දහසක් පමණ පිරිවර ජනයා සමඟ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වෙත පැවිදි වූහ. පැවිදි උපසපන් බව ලත් ආර්ය මෛත්‍රී බෝධිසත්ව භික්ෂූහු බුද්ධ වචනය මොහොතකට ඉගෙන නොයෙක් සිය ගණන් භික්ෂු සමූහයාට එය ඉගැන්වූහ.
මෛත්‍රි බෝසතුන් නියත විවරණ ගැනීම
 ගරාවැටී ඇති සංකස්ස චෛත්‍යය |
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෛත්‍රී බෝධිසත්වයන් වහන්සේගේ අදහස දැක භික්ෂු සමූහයා මධ්‍යයෙහිදී එම භික්ෂූන් වහන්සේ පෙන්වා
මහණෙනි, උතුම් වස්ත්‍ර යුගලයෙකින් බුදුන් පිදූ මේ භික්ෂූහු බලවු. මේ තෙම මතු මහා භද්‍රා කල්පයෙහිම මෛත්‍රි නම් සම්‍යක් සම්බුද්ධත්වට පත් වන්නේය. මතු බරණැස් පුර “කේතුමතී” නම් රාජධානියෙක් වන්නේය. එහි “සංඛ” නම් සක්විති රජෙක් වන්නේය. ඔහු පුරෝහිත “සුබ්‍රහ්ම” නම් බමුණා “මෛත්‍රීය” බුදුන්ගේ පියා වන්නේය. එ පෙරෙ විහුගේ භාර්යා වූ “බ්‍රහ්මවතී” බැමිණි මව වන්නීය. “නා රුකෙක් ඒ බුදුන්ගේ “බෝ රුක” වන්නේ යැයි විවරණ සිරිදී වදාළ සේක.
සම්බුදු උපත සිදුවූ බුද්ධභූමි වන්දනාව 52
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රී පද්මය මිහිතලයේ ස්පර්ශය ලැබීමෙන් අනතුරුව සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ එකත්පස්ව සිට
“නමේ දිට්ඨො ඉතෝ පුබ්බේ
නස්සුතෝ උදකස්ස වී
ඒවං වග්ගුව දො සත්ථා
තුසිතාගණී මාගතා “
නස්සුතෝ උදකස්ස වී
ඒවං වග්ගුව දො සත්ථා
තුසිතාගණී මාගතා “
යනුවෙන් මෙවන් බුද්ධ ශි‍්‍රය සහිත බුද්ධානුභාවයෙන් යුත් ආශ්චර්යවත් පෙළහරක් මින් පෙර කිසිදාක නුදුටිමි යි උදම් ඇනීම නිසා එය වස්තු කොට තථාගතයන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ධර්මය ඇසීමෙන් විශාල පිරිසකට ධර්මාවබෝධ ඤාණය පහළ විය.
සංකස්සපුර දී දුටු බුදු අසිරිය
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රී පද්මය මිහිතලයේ ස්පර්ශය ලැබීමෙන් අනතුරුව සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ එකත්පස්ව සිට
“නමේ දිට්ඨො ඉතෝ පුබ්බේ
නස්සුතෝ උදකස්ස වී
ඒවං වග්ගුව දො සත්ථා
තුසිතාගණී මාගතා “
නස්සුතෝ උදකස්ස වී
ඒවං වග්ගුව දො සත්ථා
තුසිතාගණී මාගතා “
යනුවෙන් මෙවන් බුද්ධ ශි‍්‍රය සහිත බුද්ධානුභාවයෙන් යුත් ආශ්චර්යවත් පෙළහරක් මින් පෙර කිසිදාක නුදුටිමි යි උදම් ඇනීම නිසා එය වස්තු කොට තථාගතයන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ධර්මය ඇසීමෙන් විශාල පිරිසකට ධර්මාවබෝධ ඤාණය පහළ විය. අනතුරුව තථාගතයන් වහන්සේ විසින් මහා ජනසන්නිපාතය මැද සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේගෙන් අභිධර්මය පිළිබඳව ප්‍රශ්න විචාරීමක් කරනු ලදුව,අග්‍රශ්‍රාවක තෙමේ ධර්මය පිළිබඳව අග්‍රගන්‍ය පඬිරුවනක් බව ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට දෙව් බඹුන් සහිත මහ පිරිස් මධ්‍යයේ සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ ප්‍රඥාවෙන් අගතැන්පත් භික්ෂුව ලෙස නම් කරන ලදී. එම අභිධර්මය මුඛ පරම්පරාවෙන් පවත්වා ගැනීම ලෝ වැසියන්ට වැඩදායක වන බව අවබෝධ කරගත් උන්වහන්සේ තම සිසුනට ඉගැන්වූහ. සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ ප්‍රධාන එම භික්ෂූ සංඝයා සංකස්ස පුරයේ යන්න එමගින් ප්‍රකාශ වන අතර අද පවා සංකස්ස පුරවරයට ආසන්නයේ ‘අගහත සරාය” යන ප්‍රදේශය පිහිටා ඇත.
 ඇත්රුව සහිත අශෝක කුලුන |
බුදුරජාණන් වහන්සේ තාවතිංසයේ සිට වඩින අවස්ථාවේදී තවත් වැදගත් සිදුවීම් දෙකක් බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ දැක්වේ. උප්පලවණ්ණා තෙරණිය ස්ත්‍රියක වීම නිසා තථාගතයන් වහන්සේ මනුලොවට වඩින අවස්ථාවේ ප්‍රථම දේශනය ලබා ගැනීමට නොහැකිවීම පිළිබදව ඇය දැඩි කණස්සල්ලට පත්වීමත් එය තථාගතයන් වහන්සේ විසින් බුදු ඇසින් දැකීමත්, ඊට පිළියමක් වශයෙන් උප්පලවණ්ණා තෙරණිය චක්‍රවර්තී රජ කෙනෙකුගේ තත්ත්වයට පත් වනසේ අධිමානසික ශක්තියක් ඇය තුළ ජනිත කරවීමත්, තථාගතයන් වහන්සේගේ ප්‍රථම දර්ශනය ප්‍රාප්ත කළ දෙවැන්නා වීමත් ඉතා වැදගත්ය. අනෙක් සිදුවීම නම් සංසාරයේ ඇති නිස්සාරභාවය ගැන මෙනෙහි කරමින් ආයුෂ්මත් සුභූත තෙර බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අධ්‍යාත්මික රූපය සියල්ලන්ටම ප්‍රථමයෙන් දර්ශනය කළ නිසා උප්පලවණ්ණා තෙරණියට ප්‍රථමයෙන් දර්ශනය කළ පළමුවැන්නා විය.
ධර්මාශෝක අධිරාජයා විසින් රන් ඉනිමඟක් මත ගොඩ නංවන ලද ස්මාරකය ෆාහියන් හිමියන් විසින් දැක ඇත. එම ස්මාරකය අඩි 60 ක් පමණ උසකින් නිර්මාණය කරන ලද අතර එහි ශිර්ෂයෙහි කුඩා ඇත් රූපයක් සකස් කරන ලදී. දැනට සජීවිව දැක ගත හැකි අශෝක කුළුණු අතර ඇත් රූපය සහිත කුලුන මෙය වේ. මෙහි අරමුණ වී ඇත්තේ මව්දෙවියන්ට දහම් දෙසා නැවත මිහිකතට වැඩම කරන ලද පින්බිම තුළ මහාමායා දේවියගේ සිහිනය නිර්මාණය කිරීම සඳහාය. ඇය බෝධි සත්වයන් වහන්සේ කුසට පැමිණ දින දුටු සිහිනයයි.
චීන දේශාටක භික්ෂුන් දෙනමගේ සංකස්ස පිළිබඳ චාරිකා වාර්තා නිසාත් ධර්මාශෝක අධිරාජයා විසින් සංකස්ස පුරවරයේ කරන ලද බෞද්ධ විහාරආරාම ස්ථූප සහ අටලොස් රියන් උස අශෝක ස්ථම්භය නිසාත් ක්‍රි.පූර්ව තුන්වන සියවසේ බදු දහමේ විශාල පුනරුදයක් ඇති විය. අශෝක අධිරාජයා භාරතයේ අනෙකුත් බෞද්ධ පූජනීය ස්ථානවලට මෙන්ම සංකස්ස පුරවරය දැක බලා වැඳපුදා ගැනීමට අමතක නොකළේය.
හත්වන සියවසේ සංකස්ස පුර පූජා භුමියට පැමිණි හ්‍යුන්ග් සාං හිමියන්ගෙන් පසු ඉදිරියටත් සියවස් දෙකක් හෝ තුනක් පමණ යන තෙක් අඩුම වශයෙන් ශිව ආගමත් සමඟ තරඟයක යෙදෙමින් බුද්ධාගම එහි ආරක්ෂා වෙමින් තිබෙන්නට ඇත.
මෙසේ කාලයාගේ ඇවෑමෙන් පරම පුජනීය වූ සංකස්ස පුදබිමේ අභාග්‍යසම්පන්න යුගය උදා වූ අතර දිවි රැකගත් භික්ෂූන් වහන්සේලා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශවලට පලාගිය බව සඳහන් වේ.
සංකස්ස පුරය නැවත සොයා ගැනිම
අවුරදු දහසක පමණ කාලයක් වනගතව සහ ජනශූන්‍යව තිබූ සංකස්සපුරය හඳුනාගෙන බෞද්ධ ලෝකයා වෙත නැවැත දායාද කර දුන්නේ ශ්‍රීමත් ඇලෙක්සැන්ඩර් කණිංහැම් තුමාය. ඒ ක්‍රි.ව. 1842 දී මෙම පුදබිම සොයාගත් එතුමා 1876 වර්ෂයේ දී කැණීම් කටයුතු ආරම්භ කළේය. ප්‍රධාන ස්ථූපය ආශි‍්‍රතව කරන ලද කැණීම තුළින් එහි පාදම මතු කරගනු ලැබීය. බොහෝ විට එය පාදමට පමණක් සීමා විය. ඉන් පසු ක්‍රි.ව. 1929 වර්ෂයේදි ශී‍්‍රමත් අනගාරික ධර්මපාලතුමන් එම ස්ථානයට පැමිණ ඇත. දැනට කර ඇති කැණීම් තුළින් පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන කිහිපයක් සොයාගෙන ඇත.
ක්‍රි.ව. 1957 වර්ෂයේදි ශී‍්‍ර ලංකාවේ භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් වූ පණ්ඩිත මඩබාවිට විජේසෝම ස්වාමින්ද්‍රයන් වහන්සේ සංකස්සපුරයට වැඩම කර එහි සිටි කාලය තුළදී පැරණි බෝධි වෘක්ෂය අසල දක්නට ලැබෙන කුඩා විහාර මන්දිරය නිර්මාණය කරන ලදී.අනතුරුව ප්‍රදේශයේ දරු දැරියන්ගේ අධ්‍යාපනය සඳහා විදුහලක් ආරම්භ කළ අතර එය අද වන විටත් උන්වහන්සේගේ නමින්ම පවතින අතර ප්‍රදේශයේ දරුවන් අධ්‍යාපනය ලබන ආයතනයකි.
සංකස්ස පුරයේ නැතිවී ගිය ශී‍්‍ර විභූතියට නැවත ආලෝකයක් උදා වූයේ 1995 අගෝස්තු මස 14 වෙනි දින සිට පණ්ඩිත ආචාර්ය ජුලම් පිටියේ ඥානරතන භාරත දේශයේ ප්‍රධාන සංඝනායක පදවියෙන්ද පිදුම් ලද නා හිමියන් නිසාය.
උන්වහන්සේගේ මූලික දායකත්වය හා උත්සාහය මත බෞද්ධයන් ඉතා මද වශයෙන් යන සංකස්ස පුදබිමට නැවත ජනතා ප්‍රසාදය ලබා දීමට කටයුතු කරන ලදී. සංකස්ස පුරවරය අද ඉතා දියුණු පළාතක් බවටත් බෞද්ධ පිරිසකගේ දැඩිඇල්මක්ද ලැබී ඇත. උන්වහන්සේගේ මූලිකත්වය මතින් ලාංකික කලා නිර්මාණවලට අනුගතව දේවාව රෝහණ මෛත්‍රි බුද්ධ විහාරය නිර්මාණය කර ඇති අතර එහි සියලු විහාරාරම ඇත. කාමර දෙකකින් ආරම්භ කරන ලද එහි අදවන විට දෙමහල් හා තෙමහල් කාමර පහසුකම් සහිතව ගොඩනැගිලි ඉදිකර ඇත.
කලක් වල් බිහිවී තිබු සංකස්ස පුදබිමට අද වන විට බොහෝ බෞද්ධයන් ඇදී එන අතර දැනට ජපානය, තායිලන්තය, බුරුමය ආදි බෞද්ධරටවලද විහාරාරම ගොඩනගා ඇති අතර එම රටවල බෞද්ධයන්ද මෙම පූජාභූමි වැඳපුදා ගැනීම සඳහා එහි පැමිණෙයි.
දේවාවරෝහණ බුද්ධ විහාරයේ සිට කි.මී. 1 පමණ දුර ගිය විට බුදුරජාණන් වහන්සේ දෙව්ලොව සිට මනුලොවට වැඩම කරන ලද පූජා භූමිය දැක ගත හැකිය. පළමුව බෝධි වෘක්ෂය අසල කුඩා විහාරයක් ඇත. එහි බුදුරදුන් තව්තිසාවේ සිට මනුලොවට වැඩම කරන අයුරු නිර්මාණය කර ඇත. ඊට පිටුපසින් ඇත් රූපය සහිත අශෝක කුලුන පිහිටා ඇත.
එහි කොටස් කිහිපයක් නටබුන්ව ඇති අතර ස්ථම්භයේ ශීර්ෂය මෙහිදී දැක ගත හැකිය.අශෝක ස්ථම්භය පසු කර ඉදිරියට ගිය විට බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක විවරණ මහා ප්‍රතිහාර්ය දක්වීමෙන් මනුලොවට වැඩම කරන ලද ස්ථානය දැක ගත හැකිය. මෙහි අද ගරා වැටී ඇති ස්ථූපයක කොටස් දක්නට ඇත.
සංකස්ස පුර මහා සෑය වන්දනා කරන ගාථාව
සබ්බඤ්ඤු ඥාත පවරං වරදේව ලෝකා
සංකස්සනාම නගරං
අවරෝහයිත්වා
දේසේසි ධම්ම මතදායි
මිදං පණිතං
නං බුද්ධ චේතිය මහං
සිරසා නමාමි
සම්බුදු උපත සිදුවූ බුද්ධභූමි වන්දනාව 53
සම්බුදු උපත සිදුවූ බුද්ධ භූමි වන්දනාවෙන් අද අපි සාංචි පුදබිම වන්දනා කරමු. එම වන්දනාවේ පනස් තෙවන කොටස ලෙස මෙසේ වන්දනාව අරඹන අතර තවත් මෙසේ කොටස් කීපයකින් බුද්ධ භූමි වන්දනාව සිදු කරමු.
අවන්ති ජනපදය
මෙය දක්ෂිණා පථයට උතුරින් පිහිටියේය. බුද්ධ කාලයේත් ශත වර්ෂ 12 කින් පමණ පසු මෙයට මාලව දේශයැයි ව්‍යවහාර විය.මෙය උත්තර අවන්තිය, දක්ෂිණ අවන්ති යැයි පළාත් දෙකකට බෙදී පැවතිණැයි සිතිය හැකිය. අවන්ති දක්ෂිණ පථ යැයි දකුණු අවන්තියට කියන ලදැයි හැඟේ. වර්තමානයෙහි මල්චා නිමර් යන පළාත් දෙකත් එයට සමීප වූ මධ්‍යම පළාතේ සීමායෙහි කොටස් කීපයකුත් යන මෙකී සියල්ල පුරාතන අවන්ති දේශයට ඇතුළත් වූ බව පෙනේ. බුද්ධ කාලයෙහි මෙහි රජය කැරවූයේ චණ්ඩපජ්ජෝත රජතුමාය. එතුමා බෞද්ධයෙකු විය.
මෙහි කුරරඝර නුවරැ පපාත පබ්බතයෙහිද මක්කරකට ගම අසල කච්චාන තෙරුන්ගේ ආශ්‍රමය විය.
උජ්ජෙනි නුවර
උජ්ජෙනි නුවර
මෙය බුද්ධ කාලයෙහි මුළු අවන්ති දේශයේ ප්‍රධාන නුවරයි. කච්චායන මහ රහතන් වහන්සේගේ ජාත භූමියයි. මිහිඳු මා හිමියන් වහන්සේ උපන්නේ මේ නුවරෙහිය. මෙය අවන්ති රටේ උතුරු කොටසේ චර්මන්වතී නදී තිරයේ පිහිටියේය.
මාහිස්සති
මාහිස්සති
 සාංචි තොරණ |
අවන්ති දක්ෂිණා පථයේ ප්‍රධාන නගරය වූ මෙය බුද්ධ කාලයෙන් පෙරැ කලක් මුළු අවන්ති ජනපදයේම අග්‍ර නගරය විය. නර්මදා නදී තිරයේ පිහිටියේය. දැන් මෙය මාන්ධාතෘ පුර යැයි කියනු ලැබේ.
කුරරඝර මෙහි විසූ කාලි නම් තැනැත්තිය සම්බුදු සස්නෙහි සෝවාන් වූ උපාසිකාවකි. ඇයගේ පුත්‍ර වූ සෝණකුටිකණ්ණ තෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගෙන් තනතුරු ලත් මහා ශ්‍රාවකයෙකි.
කුරරඝර මෙහි විසූ කාලි නම් තැනැත්තිය සම්බුදු සස්නෙහි සෝවාන් වූ උපාසිකාවකි. ඇයගේ පුත්‍ර වූ සෝණකුටිකණ්ණ තෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගෙන් තනතුරු ලත් මහා ශ්‍රාවකයෙකි.
වේදිසානුවර
මෙය මාහිස්සති නුවර සිට සැවැත් පුරට යන මහා මාර්ගයෙහි ෙචිත්‍රවතී නදී තිරයේ වූයේය. සැරියුත්, මුගලන් මහ රහත් දෑ අගසවුවන් වහන්සේ ගේ ධාතු නිදන් කොට කරවන ලද චෛත්‍ය දෙක මේ සමීපයෙහි ඇත. අශෝක රජු ගේ බිරින්දෑ මෙහි කුමරියකි. ඇයගේ දරුවන් මිහිදු කුමාරයා හා සංඝමිත්තා කුමාරිය විය. ලංකාවට බුදුදහම හා ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ වැඩම වන ලද්දේද සාංචියේ සිටය.
බුද්්ධ කාලයේ භාරතය සොළොස් මහා ජනපද වශයෙන් වෙන්ව තිබිණි. ඒ අතර අවන්ති දේශය ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේ වර්තමානයේ මධ්‍ය ප්‍රදේශයයි. මෙහි අගනගරය බෝපාල්ය. අගනගරයට ගමන් කිරීමට භාරතයේ අගනුවර වූ දිල්ලිය හරහා යා හැකිය. දිල්ලියේ සිට කි.මී. 705 කි. තවද ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන නගරයක් වූ චෙන්නායි (මදුරාසිය) සිට පැමිණේ නම් දුම්රියෙන් කි.මී. 1486 ක් බෝපාල් දුම්රිය ස්ථානයට වේ. එහි සිට කි.මී. 46 ක් පමණ දිල්ලි ප්‍රධාන මාර්ගයේ යන විට සාංචි දුම්රිය ස්ථානය හමුවේ බෝපාල් සිට වීදිසා යන බස් රථයකින් පැමිණේ නම් කි.මී. 50 ක් පමණ යා යුතුය. සාංචි දුම්රියපළහි නවත්වනුයේ ශීඝ්‍රගාමී දුම්රිය දෙකකි. එහෙත් අනෙක් සියලුම සාමාන්‍ය දුම්රිය එහි නවත්වනු ලැබේ.
සාංචිය නම් මේ පූජාභූමිය ලාංකික බෞද්ධයන් දැකිය යුතුම පූජාබිමකි. බොහෝ වන්දනාකරුවන් සාංචිය වැඳ පුදා ගැනීමට නොයන අතර ඊට ප්‍රධානතම හේතුව වන්නේ ගමනේ ඇති දුෂ්කරතාවයයි. නමුත් ඔබ යන දඹදිව වන්දනා ගමන සම්පූර්ණ කර ගැනීම සඳහා සාංචි පුද බිමද වන්දනා කරගන්නට කටයුතු යොදා ගැනීම උචිතය.
සාංචිය වන්දනා කිරීමට හා දැකබලා ගැනීමට එන ඔබට ශී‍්‍ර ලංකා මහා බෝධි ධර්ම ශාලාවේ නේවාසික පහසුකම් ලබාගත හැකිය. පසුව එහි වැඩ සිටින භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් සමඟ සාංචි මුදුනේ පිහිටි චේතියගර විහාරයට ගොස් අග්‍රශ්‍රාවක ධාතුන් වහන්සේලා තැම්පත් විහාරය ද වන්දානමාන කොට පුරාවිද්‍යා ප්‍රදේශය නැරඹිය හැකිවේ. සාංචි කඳුමුදුනට යන ඔබට පරිසරය තුළ ලාංකික අපට ඉතා සමීප බවක් දැනේ. මනහර අවට පරිසරය සිතට සුවදායකය. හමන සුළඟ ගත සිත සුවපත් කරයි. සැබැවින්ම මේ පූජා බිම තුළදී ඔබේ ගතට සිතට වෙහෙස නොදැනේ.
 අශෝක රජු ඉදිකළ විහාරස්ථාන |
එකල මෙ ප්‍රදේශය අවන්ති ජනපදයට අයත් වූ අතර මෙහි මූලික පියවර වශයෙන් ධර්මය ප්‍රචාරය කරන ලද්දේ අසූ මහා ශ්‍රාවකයන්ට අයත් කච්චායන මහරහතන් වහන්සේය. උන්වහන්සේ ඇතුළු භික්ෂූන් වහන්සේලා මෙම සාංචි පුදබිමේ වැඩ හිඳ තිබේ. බුද්ධ කාලයේ සිට පැවැත එන බෞද්ධ දායක පවුලකි. වේදිසා නුවර සිටු පවුල මෙම සිටු පවුල විසින් සාංචි පුද බිම සංරක්ෂණය කොට තිබේ.
පැලලුප් නුවර තම වාසස්ථානය කරගත් මෞර්ය වංශිකයෙකු වූ චන්ද්‍රගුප්ත පාටලී පුත්‍රය හෙවත් පැළලුප්නුවර අගනුවර කරගත්තේය. ක්‍රි.පූ. 298 දී ඔහු මිය ගිය අතර ඔහු පුත් බිංදුසාර පාටලී පුත්‍රයෙහි රජ විය.
අශෝක යුව රාජයෙක් ලෙස අවන්තියට එවන ලදී. ඒ පැමිණි අශෝක වේදිස නුවර සිටුතුමාගේ දියණිය වූ දේවි කුමරිය හා විවාහ කරගෙන අවන්තියේ අගනගරය වු උජ්පේත්වල වාසය කරන ලදී.
මෙසේ අවන්තියේ පාලකයා වශයෙන් කටයුතු කරන සමයේදී පියා වූ බිංදුසාර රජු අභාවයට පත් විය. අශෝක රජුට නැවත පාටලී පුත්‍රයට යන්නට සිදුවේ.
අශෝක රජු වේදිස දේවිය ඇසුරෙන් බුදු දහම පිළිබඳ මූලික අවබෝධයක්ද ලබාගත් බව කියැවේ. කෙසේ නමුත් අශෝක රජු සමඟ මහින්ද, සංඝමිත්තා දරු දෙදෙනා පිටත්කර යවා ඇත. ඒ ගිය අශෝක පාටලී පුත්‍රයේ රජ බවට පත්විය. තම රාජ්‍ය බලය ව්‍යාප්ත කර ගැනීමට අදහස් කළ අශෝක රජු රාජ්‍යයන් එකිනෙකා අල්ලා ගැනීම සඳහා මහා සංහාරයක යෙදිණි.
අවුරුදු හයක් පුරා යුද්ධ කොට අවසන් වරට කාලිංග නම් දේහය (වර්තමානයේ ඔරිස්සාව ප්‍රදේශය) යටත් කිරීම සඳහා යුධ වැදිණි. එහිදී විශාල මනුෂ්‍ය ඝාතනයක් සිදුවූ අතර එයින් සංවේගයට හා කළ කිරීමට පත් වූ අශෝක රජු යුද්ධ කිරීම නවතා දමන ලදී. යුද්ධයට දක්ෂයෙක් වූ අශෝක චණ්ඩාශෝක යැයි නමක්ද පට බැදිණි.
පසුව දරුණු ක්‍රියා අතහැර ධාර්මිෂ්ඨ රජෙක් විය. බුදු දහමෙහි දැක්වෙන මෛත්‍රිය, කරුණාව, අහිංසාව සංවරකම යන කරුණු පිළිබඳව නිග්‍රෝධ සාමණේරයන් වහන්සේගෙන් දැන ඉගෙනගත් එතුමා චණ්ඩාශෝක පිළිවෙත අතහැර ධර්මයෙන් දිග්විජය වෙත යමින් මිනිසුන්ට ධර්මය තුළින් සැනසීම උදා කර දීම සඳහා පසුව ඔහු ධර්මාශෝක බවට පත්විය.
ලොව පහළ වූ ශ්‍රේෂ්ඨතම නරපතිඳුන් වූ ධර්මාශෝක මහා රජතුමන් මුලු දඹදිව අසූහාරදහසක් වෙහෙර විහාර ඉදිකරන ලද්දේය. තුන්වන ධර්ම සංගායනාව පවත්වන ලද්දේ එතුමා ගේ මූලිකත්වයෙනි.
මිහිඳු මාහිමියන් බුදුදහම රැගෙන සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. ඉන්පසුව ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේත් රැගෙන ලංකාවට වැඩම කරන ලද සංඝමිත්තා රහත් තෙරණියද සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. දැනට සාංචි තොරන් තුළින්ද ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේ නිරූපණය කරවන කථා පුවත් චිත්‍රයට නඟා ඇති අතර සංඝමිත්තා තෙරණිය ඇතුළු භික්ෂුණින් වහන්සේලා වැඩ සිටි ආරාමයද ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ වැඩම වීමට පෙර තැම්පත් කර තිබූ ශෛලමය පාත්‍රයද අද සාංචියේදී දැකගත හැකිය. එම නිසා ඔබ යන වන්දනා ගමනට සාංචිය ඇතුළත් කර ගැනීම අගනේය
අශෝක රජු හා සාංචිය
සම්බුදු උපත සිදුවූ බුද්ධභූමි වන්දනාව 55
මිහිඳු මාහිමියන් බුදුදහම රැගෙන සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. ඉන්පසුව ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේත් රැගෙන ලංකාවට වැඩම කරන ලද සංඝමිත්තා රහත් තෙරණියද සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. දැනට සාංචි තොරන් තුළින්ද ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේ නිරූපණය කරවන කථා පුවත් චිත්‍රයට නඟා ඇති අතර සංඝමිත්තා තෙරණිය ඇතුළු භික්ෂුණින් වහන්සේලා වැඩ සිටි ආරාමයද ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ වැඩම වීමට පෙර තැම්පත් කර තිබූ ශෛලමය පාත්‍රයද අද සාංචියේදී දැකගත හැකිය. එම නිසා ඔබ යන වන්දනා ගමනට සාංචිය ඇතුළත් කර ගැනීම අගනේය
සම්බුදු උපත සිදු වු බුද්ධ භූමි වන්දනාවෙන් අපි අදත් දඹදිව සාංචි පුද බිම වන්දනාවෙහි යෙදෙමු.
පැළලුප් නුවර තම වාසස්ථානය කරගත් මෞර්ය වංශිකයෙකු වූ චන්ද්‍රගුප්ත පාටලී පුත්‍රය හෙවත් පැළලුප් නුවර අගනුවර කරගත්තේය. ක්‍රි.පූ. 298 දී ඔහු මිය ගිය අතර එම රජතුමාගේ පුත්‍ර බිංදුසාර පාටලී පුත්‍රයෙහි රජ විය. බිංදුසාරගේ පුත් අශෝක යුවරාජයෙක් ලෙස අවන්තියට එවන ලදී. ඒ පැමිණි අශෝක වේදිස නුවර සිටුතුමාගේ දියණිය වූ දේවී කුමරිය විවාහ කරගෙන අවන්තියේ අගනගරය වූ උජ්ජෙයින්හි වාසය කරන කල්හි එම දේවියට දරුවන් දෙදෙනෙක් ලැබුණි. එම දෙදෙනා මහින්ද හා සංඝමිත්තා නම් විය. පසු කලක පැවිදි බිමට පැමිණි ඔවුන් දෙදෙනා තුන්වන ධර්ම සංගායනාවෙන් පසුව කරන ලද ධර්ම ප්‍රචාර කටයුතු සඳහා මිහිඳු මාහිමියන් බුදුදහම රැගෙන සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. ඉන්පසුව ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේත් රැගෙන ලංකාවට වැඩම කරන ලද සංඝමිත්තා රහත් තෙරණියද සාංචියේ සිට ලංකාවට වැඩම කරන ලදී. දැනට සාංචි තොරන් තුළින්ද ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේ නිරූපණය කරවන කථා පුවත් චිත්‍රයට නඟා ඇති අතර සංඝමිත්තා තෙරණිය
 භික්ෂුණී ආරාමය |
ඇතුළු භික්ෂුණින් වහන්සේලා වැඩ සිටි ආරාමයද ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ වැඩම වීමට පෙර තැම්පත් කර තිබූ ශෛලමය පාත්‍රයද අද සාංචියේදී දැකගත හැකිය. එම නිසා ඔබ යන වන්දනා ගමනට සාංචිය ඇතුළත් කර ගැනීම අගනේය. මෙසේ අවන්තියේ පාලකයා වශයෙන් කටයුතු කරන සමයේ පියා වූ බිංදුසාර රජතුමා අසාධ්‍යව පසුවිය. අශෝක රජතුමාට පාටලී පුත්‍රයට යන්නට සිදුවිය. අශෝක රජු වේදිස දේවිය ඇසුරෙන් බුදුදහම පිළිබඳව මූලික අවබෝධයක්ද ලබාගත් බව කියැවේ. අශෝක රජ සමඟ මහින්ද සහ සංඝමිත්තාවන් පිටත් කර යවා ඇත. ඒසේ ගිය අශෝක පාටලි පුත්‍රයේ රජ බවට පත්විය. තම රාජ්‍ය ව්‍යාප්ත කරගැනීමට අදහස් කළ අශෝක රජු රාජ්‍යයන් එකිනෙක අල්ලා ගැනීම සඳහා සංග්‍රාමයක යෙදිණ. අවසන් වරට කාලිංඝ නම් දේශය (වර්තමානයේ ඔරිස්සා ප්‍රදේශය) යටපත් කිරීම සඳහා යුද වැදිණි. එහිදී විශාල මනුෂ්‍ය ඝාතනයක් සිදුවූ අතර එයින් සංවේගයට හා කළකිරීමට පත් වූ අශෝක රජු යුද්ධ කිරීම නවතා දැම්මේය. යුද්ධයට දක්ෂයෙක් වූ අශෝකට 'චණ්ඩාශෝක' යැයි නමක්ද පටබැඳිණි.
 සාංචි තොරණ තුළ ඇති බුදුසිරිතේ සිතුවම් |
සියලු දරුණු ක්‍රියා අතහැර ධර්මිෂ්ට විය. බුදු දහමෙහි ඉගැන්වෙන මෛත්‍රිය, කරුණාව, අවිංහිංසාව, සංවරකම කෙරෙහි එතුමා නිග්‍රෝධයන් වහන්සේ නිසා යොමු විය. සියලු දරුණු ක්‍රියාවන් අත්හැර ධර්මය තුළින් දිග්විජයක් ඇතිකිරීම සඳහා අවිහිංසාවාදය අගය කරමින් බෞද්ධ පාලකයෙකු බවට පත් විය. එතුමාගේ දරුවන් දෙදෙනාද සසුනට පූජා කරන ලදී.
තෙවන ධර්ම සංගායනාවද කරවා රටවල් නමයකට බුදු දහමේ පණිවිඩය යැවීමටද මගපෑදු එතුමා සම්බුද්ධ ශාසනයෙහි පැවැත්ම සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩ සිටි සියලු ස්ථානවල වෙහෙර විහාර ගොඩනඟන ලදී. අසූ හාරදහසක් වෙහෙර විහාර දඹදිව පුරාවට ඉදි කළ බව සඳහන්ය. චණ්ඩාශෝක නම වෙනුවට ධර්මාශෝක නම එකතු විය. ධර්මාශෝක රජු විසින් සාංචියට විශේෂ අවධානයක් යොමුකොට ඇති බව පෙනේ. ඊට හේතුව වන්නේ මුලින්ම තමා පාලනය කළ ප්‍රදේශය නිසාත් වේදිසනුවර වේදිස දේවිය නිසාත් විය හැකිය. සාංචි පුදබිම තුළ මහා ස්ථූපය අශෝක ස්ථම්භ හා සංඝාවාස අශෝක රජු විසින් නිර්මාණය කොට තිබේ.
චේතියගිරි විහාරය
 ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ තැන්පත් කර තිබූ ශෛලමය පාත්‍රය |
සාංචි පුරාණ ගල් පඩි පාරෙන් හෝ සිමෙන්ති යොදා සකස්කර ඇති මාවතෙන්ද චේතියගිරිය
විහාරයට යා හැකිය. ශ්‍රී ලංකා මහා බෝධි සමාගම විසින් සකස් කර ඇති එම චේතියගිරි විහාරය බෝපාල් රාජ්‍යයේ අනුග්‍රහය මත ඉදිවී ඇත. ජනරාල් ඇලෙක්සැන්ඩර් කනින්හැම්තුමා විසින් එංගලන්තයට රැගෙන ගිය සැරියුත් මුගලන් ධාතුන් වහන්සේලා නැවත සාංචියට වැඩමකොට 1952 දී ඉන්දියාවේ ජවහර්ලාල් නේරු අගමැතිතුමන් විසින් ධාතුන් වහන්සේලා තැන්පත් කිරීම හා විහාරය විවෘත කිරීම සිදුකොට ඇත.
සැරියුත්, මුගලන් මහරහතන් වහන්සේලා දෙනමගේ ධාතුන් වහන්සේලා කොටස් තුනකට බෙදා ඇති අතර ශ්‍රී ලංකාවට හා බුරුම රටටත්, අනෙක් කොටස විහාරයේත් තැම්පත්කොට ඇත. සැම වර්ෂයකම නොවැම්බර් මස අවසාන ඉරිදා පෙරවරු 7 සිට පස්වරු 7 දක්වා චේතියගිරි විහාරයේ තැම්පත් කර ඇති ධාතුන් වහන්සේලා ප්‍රදර්ශනය කරන අතර ඉන්දියානු බොහෝ බෞද්ධයන්ද ධාතුන් වහන්සේලා වැඳ පුදා ගැනීමට පැමිණේ. ඔවුන් ඒ සඳහා බොහෝ උනන්දුවක් දක්වති. මෙම විහාරය තුළ ඇති ප්‍රතිමා වහන්සේ සාරානාත් ප්‍රතිමාවට සමානව නෙලා ඇති අතර අගසව් දෙනමගේ හා මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේගේ හා සංඝමිත්තා තෙරණියගේද ප්‍රතිමා සකස් කර ඇත.
මහාබෝධි සමාගම විසින් ප්‍රමාණවත් නවාතැන් වන්දනාකරුවන්ට සලසා ඇති අතර ඔබ යන දඹදිව වන්දනා ගමන සම්පූර්ණ කර ගැනීමට සාංචි පුද බිමද වන්දනා කර ගන්න.
