නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
සම්බුදු උපත සිදු වූ බුද්ධ භූමි වන්දනාව26
බුදුරජාණන් වහන්සේ කුසිනාරා නුවරදී මහා පරිනිර්වාණයට පත්ව ආදාහනය කර අවසන් වූ පසු උන්වහන්සේගේ ධාතු කොටස් බෙදා දීමෙන් නෑදෑයන් වන කපිලවත්ථු නුවර ශාක්‍ය වංශිකයින්ටත් ධාතුන් වහන්සේලා කොටසක් ලැබී ඇත. එම ධාතුන් වහන්සේලා කොටස කපිලවත්ථු නුවරට වැඩම කර ගෙනවුත් ස්තූපයක් කර එහි තැන්පත් කර පුද පූජා පවත්වන ලදී. එම ස්තූපය අවස්ථා කිහිපයකදීම විශාල කර ඉදිකර ඇත. අද වුවද කපිලවත්ථු නුවරට යන අපට එම ස්තූපය දැකිය
බුදුරජාණන් වහන්සේ පරිනිර්වාණයට පත්වීමට පෙර සිට ශාක්‍ය ජනපදයේ කපිලවත්ථු රාජ්‍යය විනාශය වෙමින් පැවතුණි. ශාක්‍ය ජනපදය කෝසල රාජ්‍යයට අයත් විය. පසේනදී කොසොල් රජතුමා ශාක්‍යයන් හා තම රාජ්‍යය අතර ඇති සම්බන්ධය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා ශාක්‍ය වංශයේ කාන්තාවක් විවාහ කර ගැනීමට තීරණය කළේය.
මානයෙන් අධික ශාක්‍යවරු තම කුලයේ අයකු වංශයෙන් පිටස්තර අයෙකු හා සරණ යෑම භීතියට කරුණක් ලෙස සැලකුහ. එහෙත් තමන්ගේ බලසම්පන්න අසල්වැසි රජතුමාගේ සිතුම් පැතුම් වලට විරුද්ධ වීමට ශාක්‍යයන්ට නොහැකි විය. මහානාම ශාක්‍ය රජතුමා මෙයට විසඳුමක් ඉදිරිපත් කළේය.
තමන්ට දාව වහල් කාන්තාවගේ කුසින් උපන් වාසභ කත්තියා නමැති තරුණියක් විය.ඇය පසේනදී රජු බිරිඳ ලෙස සරණ පාවාගත්හ. වහල් තරුණිය ශාක්‍ය කුලයේ කාන්තාවක් හැටියට පිළිගනු ලැබූහ. ශ්‍රාවස්තියට ගෙන යනු ලැබූ ඇය කෝසල රජ පවුල හා විවාහයෙන් එක් වී “විඩුඩභ” නමින් පුතකු ලැබුවාය. “විඩුඩභ” තරුණ වයසට පත්වූවාට පසුව කපිලවත්ථු නුවර සිටින තම නෑදෑයන් දැකීමට යාමට ආසාවක් ඇති විය. එහෙත් ශාක්‍යවරුන් මොහු එහි ගිය පසු ගරු සැලකිලි නොදක්වන බව දත් මව්තුමිය පිරිස සමඟ නෑදෑයන් දැකීමට යන ගමනට අනුබල නොදුන්නේය. කෙසේ හෝ “විඩුඩභ” පිරිසත් සමඟ තම නෑදෑයන් දැකීමට කපිලවස්තු නුවරට ගියේය.
එහිදී මොහුගේ උප්පත්ති තොරතුරු දත් ශාක්‍යයෝ විඩුඩභට කිසිම ගරු සැලකීමක් පිළිගැනීමක් ආදිය සිදු නොකළහ. පහත් තත්වයෙන් පිළිගත් බව තේරුම් ගිය විඩුඩභ නොසන්සුන්ව ආපසු යාමට පිටත් විය. එතැනින් පිටත්වූ පසු ඔහු සමඟ ගිය එක් පුද්ගලයෙකුට ඔහුගේ ආයුධයක් අමතක වූ බව පවසා එය රැගෙන යාමට විඩුඩභ සිටි ස්ථානයට ආපසු පැමිණියේය. ඔහු එන විට විඩුඩභ හිඳගත් ආසනය වහල් කාන්තාවක් විසින් කිරෙන් සෝදමින් ඔහුට අපහාස වන ආකාරයට වහල් දරුවෙකු යැයි සඳහන් කරණු දක්නට ලැබුණි. ඇය වහල් දරුවෙකු යන්නෙන් සේවකයාට විඩුඩභගේ මව කවුද? ආදි තොරතුරු හෙලි කළාය. සේවකයා විසින් සියළු තොරතුරු විඩුඩභ රජුට දැනුම් දුන් විට ඔහු කෝපවී පළිගැනීමට තීරණය කොට නැවත කොසොල් රටට පිටත් විය.
හොඳයි ඔවුන් මා හිඳගත් ආසනයත් එම ස්ථානයත් පිරිසුදු කිරීමට කිරෙන් සේදුවාට කමක් නැත. මා රජවූ විට එම ස්ථානය ඔවුන්ගේ හදවත්වලින් ගලායන ලේ වලින් සෝදමියි අධිෂ්ඨාන කර ගන්නා ලදී.
විඩුඩභ රාජ්‍යයට පත්වූවාට පසු තුන්වරක්ම ශාක්‍යවරුන්ගෙන් පළිගැනීමට හමුදාවක් රැගෙන කපිලවත්ථු නුවරට යෑමට පිටත් විය. එහෙත් එම අවස්ථා තුනේදීම බුදුරජාණන් වහන්සේ විඩුඩභ රජුට යුද්ධ කිරීමෙන් ජීවිත විනාශ වන අයුරුත් එයින් සිදුවන විනාශයත් ප්‍රකාශ කර සිදුවීමට ගිය අනතුර වළක්වාලීය. එහෙත් අන්තිමේදි විඩුඩභ රජු බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කීම ප්‍රතික්ෂේප කොට තම හිතේ තිබු වෛරය පිරිමසා ගැනීමට කපිලවත්ථු නුවරට සේනාව සමඟ ගියේය. එහි ගිය විඩුඩභ රජු ශාක්‍යවරුන් විශාල පිරිසක් ජීවිතක්ෂයට පත්කළ අතර මහානාම ශාක්‍ය රජු හා ඔහුගේ පිරිසේ ටික දෙනෙකුට කිසිඳු කරදරයක් නොකළේ ය.
එයින් පසු කපිලවත්ථු නුවර විනාශය කරාම ගමන් කළේය. තමා සිතු ආකාරයට යුද්ධ කර එය අවසන් වූ පසු යුද්ධ භට පිරිසක් සමඟ සැවැත්නුවරට ආපසු එන විට “අචිරවතී “ ගංගාවේ මහා ජල ගැලීමකට හසු වී රජතුමා ඇතුළු පිරිස විනාශ වූහ.
 නිග්‍රෝධාරාමය පිහිටි පුදබිම |
බුදුරජාණන් වහන්සේ කුසිනාරා නුවරදී මහා පරිනිර්වාණයට පත්ව ආදාහනය කර අවසන් වූ පසු උන්වහන්සේගේ ධාතු කොටස් බෙදා දීමෙන් නෑදෑයන් වන කපිලවත්ථු නුවර ශාක්‍ය වංශිකයින්ටත් ධාතුන් වහන්සේලා කොටසක් ලැබී ඇත. එම ධාතුන් වහන්සේලා කොටස කපිලවත්ථු නුවරට වැඩම කර ගෙනවුත් ස්තූපයක් කර එහි තැන්පත් කර පුද පූජා පවත්වන ලදී. එම ස්තූපය අවස්ථා කිහිපයකදීම විශාල කර ඉදිකර ඇත. අද වුවද කපිලවත්ථු නුවරට යන අපට එම ස්තූපය දැකිය හැකිය.
කපිලවත්ථු නගරය හා රාජ්‍ය නායකත්වය ක්‍රමයෙන් විනාශයට පත්විය. පසු කාලයේදි භික්ෂූන් වහන්සේලා කීප නමක් හා පවුල් සුළු ගණනක ගම්වැසියෝ මෙහි ජීවත් වූහ. පසුව එම පිරිසද ස්වභාවික ජල ගැලීම් වලට අසුව එම ප්‍රදේශ අතහැර ගියහ. ඉන් පසුව රාජධානිය මහා වනාන්තකරයක් බවට පත් විය. බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් අවුරුදු 942 කට පමණ පසුව තරම් කාලය තුළදී පාහියන් නමැති චීන ජාතික භික්ෂුව කපිලවස්තු පුරයට පැමිණෙන විට එහි සියලුම ගොඩනැගිලි අතහැර ගොස් තිබී ඇත. එම ප්‍රදේශයම පාළු ස්වරූපයක් ගෙන ඇත.
ගොඩනැගිලි පස් ගොඩවල් බවට පත් වී තිබුණි. එහි පදිංචිව සිටියේ භික්ෂූන් වහන්සේ කීප නමකුත් සාමාන්‍ය වැසියන් පවුල් කීපයකුත් පමණි. සුද්ධෝදන රජතුමාගේ මාලිගාව පිහිටි තැන සිද්ධාර්ථ කුමාරයා හා මව්තුමිය මූර්තිමත් කළ පිළිරුවක් පමණක් විය. ඔහුට සිද්ධාර්ථ කුමාරයාගේ කුඩා කාලයේදි වැදගත් සිදුවීම් සිදුවුන ස්ථාන පෙන්නුම් කරන කුඩා දාගැබ් පෙන්වන ලද පාහියන් භික්ෂුව කපිලවස්තු නුවර සිට ලුම්බිණියට ඇති දුර සහ එය පිහිටා ඇති දිශාවද සඳහන් කර ඇත. පාහියන් භික්ෂුවගේ තොරතුරුවලින් ද දැනගත හැක්කේ උන්වහන්සේ එහි වඩින විට රාජධානිය විනාශ වී ගොස් තිබුණු බවය. සුළු වශයෙන් හෝ නිග්‍රෝධාරාමය භික්ෂූන් වහන්සේලා ආරක්ෂා කරගෙන සිටි බවයි.
බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් අවරුදු 1178 ක් තරම් කාලය තුළදි තවත් චීන සංචාරක භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් වන හියුෂාන් හිමියන් කපිලවස්තු පුරයට වැඩම කර ඇත. පාහියන් භික්ෂුව දුටු දර්ශනයට සමාන දර්ශනයක් මේ භික්ෂුවද කපිලවස්තු පුරයේ දැක ඇත.
“මා කපිලවස්තු පුරයට පැමිණෙන විට රාජධානිය (අගනුවර) නටබුන්වලින් පිරී තිබුණි. මාර්ගය නම් හරියාකාරව සඳහන් කළ නොහැකිය. මේ රාජධානියේ මාලිගා භූමියේ සීමාව වටා ආරක්ෂක වලලු 14 ක් 15 ක් පිහිටා තිබුණු බව පෙනේ. මේ සියල්ලම ගඩොල් වලින් ගොඩනඟා ඇත. අත්තිවාරමේ බිත්ති තවමත් ශක්තිමත්ය. උසය. මේ නගරය බොහෝ කාලයකට කලින් අතහැර දමා ගොස් තිබේ. පදිංචිකරුවන් ඇති ගම් ස්වල්ප දුරින් දුරට පිහිටා ඇත” .
ඒ අනුව හියුෂාන් භික්ෂුව කපිලවත්ථු නුවරට යාම සඳහා ගෙවන්නට වූ දුර ප්‍රමාණය හා පිහිටි දිසාව ද සඳහන් කරයි. මෙම නුවර විනාශ කිරීමෙන් පසුව නැවත කිසිදිනක ප්‍රතිසංස්කරණය නොකළ බව පෙනේ.අවට ඇති කැලෑවලට වගා කළ හැකි ගොඩ ඉඩම් ගොදුරු විය. ජනගහණය හීන විය. කපිලවත්ථු නුවර ඉන්පසු ආරක්ෂාකරගෙන ඇත්තේ එහි විසූ භික්ෂූන් වහන්සේ කීප නමක් විසින් හා වරින් වර එහි පැමිණී වන්දනාකරුවන් විසිනි. ඉන්දියාවේ බුද්ධාගම දුර්වල වී යාමත් වන්දනාකරුවන් එහි නොපැමිණීමත් සමඟ නගරය කැලෑවෙන් වැසීයාම නිසා කපිලවස්තු පුරය පරිහනියට ගියේය.
බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් ජීවිතයත් සමඟ සම්බන්ධ වූ භාරතයේ සියලුම ස්ථාන දහනව වන සියවසෙහි අගභාගය වන විට මුළුමනින්ම පාහේ සොයා ගෙන තිබුණි. සොයා නොගෙන ඉතිරිව තිබුණේ කපිලවස්තු නගරය පමණි. ඉන්දියා, නේපාල දේශසීමාව වසා වැවී තිබුණු කැලෑවන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් එළි කිරීමත් සමඟ පුරාණ මනුෂ්‍ය වාසයයි සිතිය හැකි පස් ගොඩැලි ගණනාවක් මතු විය. පුරාවිද්‍යාඥයෝ මේ පස් ගොඩැලිවලින් කුමන කොටස කපිලවස්තුපුරය විය හැකිද? යන්න ගැන අනුමානය සිතන්නට පටන් ගත්හ.
සම්බුදු උපත සිදු වූ බුද්ධ භූමි වන්දනාව 27
බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් ජීවිතයත් සමඟ සම්බන්ධ වූ භාරතයේ සියලුම ස්ථාන දහනව වන සියවසෙහි අගභාගය වන විට මුළුමනින්ම පාහේ සොයා ගෙන තිබුණි. සොයා නොගෙන ඉතිරිව තිබුණේ කපිලවස්තු නගරය පමණි. ඉන්දියා, නේපාල දේශසීමාව වසා වැවී තිබුණු කැලෑවන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් එළි කිරීමත් සමඟ පුරාණ මනුෂ්‍ය වාසයයි සිතිය හැකි පස් ගොඩැලි ගණනාවක් මතු විය. පුරාවිද්‍යාඥයෝ මේ පස් ගොඩැලිවලින් කුමන කොටස කපිලවස්තුපුරය විය හැකිද? යන්න ගැන අනුමානය සිතන්නට පටන් ගත්හ.
රාජ්‍ය වර්ෂ 1858 දී ගොරක්පුර නගරයෙන් කිලෝමීටර් කිහිපයක් දුරින් පිහිටි ස්ථානයේ තිබුණු පස් ගොඩවල් කපිලවස්තු නගරයේ සුන්බුන් විය හැකි බව අනුමානයෙන් පෙන්නුම් කළේ ය. 1863 වර්ෂයේ දී ශ්‍රාවස්ති නුවර නිසියාකාරයෙන් හඳුන්වාදීමෙන් පසු ශ්‍රීමත් ඇලෙක්සැන්ඩර් කනිංහැම් මහතා චීන ජාතික වන්දනාකරුවන්ගේ ගමන් මාර්ගයක් උපයෝගී කොටගෙන කපිලවස්තු නගරය පිහිටා ඇත්තේ නගර්ඛාස්යන ස්ථානයෙහි බව ප්‍රකාශ කළේ ය. එම ප්‍රකාශයට ස්ථිර වශයෙන්ම නැවතත් මතු නොවනසේම විසඳීමට කනිංහැම්ගේ දෙවෙනි නිලධාරියා වන ඒ.සී.එල්. කාලයිල් මහතා ක්‍රි.ව. 1875 – 76 වර්ෂයේ දී බස්ති සහ ගොරක්පූර් දිස්ත්‍රික්ක දෙක මැන බලා සිතියම් සෑදීමේ කටයුතු අවසාන කළේ ය. ඒ.සී.එල්. කාලයිල් මහතා ගත් නිගමනය නම් භුයිලාදින් නමැති ස්ථානය කපිලවස්තු නුවර බවයි. ඒ අවදිය වන විට උගත් බුද්ධිමතුන් අතර කපිලවස්තු නගරය පළමුවෙන්ම නැවත සොයා ගැනීමට තරඟයක් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් නැගී ඒමට පටන් ගත්තේ ය.
ක්‍රි.ව. 1896 වර්ෂයේ දී ඒ ෂුරේ මහතා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ උප්පත්තිය සිදුවූ ස්ථානය ලුම්බිණිය බව අශෝක රජතුමාගේ කුළුණ සොයා ගැනීමෙන් ස්ථිර කළේ ය. මෙය අතිවිශිෂ්ට සොයා ගැනීමක් වුවද චීන වන්දනාකරුවන් ද ලුම්බිණියේ සිට කපිලවස්තු පුරයට ඇති දුර ප්‍රමාණය හඳුනා ගැනීමට ඉතාම ආසන්නව තිබූ බවක් පෙනේ.
1971 ජනවාරි මාසයේ කේ.එච්.ශ්‍රී වාස්තවා මහතාගේ අධ්‍යක්ෂකත්වයෙන් පිප්පරහාවා නගරයේ මැණීම් කටයුතු ආරම්භ විය. 1973 වර්ෂයේ දී බෙහෙවින් සිත් පුබුදුකරවන සොයා ගැනීම් ගණනාවකට පසු කපිලවස්තු යන නම සඳහන් වූ මුද්‍රා සටහනක් සොයා ගොඩ ගන්නා ලදී. සිද්ධාර්ථ කුමාරයාගේ ගිහි ජීවිතය ගත කළ නගරය සොයාගෙන ඇති බව ස්ථිර විය.
 නිග්‍රෝධාරාම පුදබිම |
කපිලවස්තු නගරයේ ඉතිරි කොටස් ගනචරියා සහ පිප්පරහාවා යන ස්ථාන දෙකෙහි පිහිටා ඇත. ගනචරියා යන ස්ථානය කපිලවස්තු නුවර රජමාලිගාව පිහිටි ස්ථානය මෙහි තිබී බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සමයෙහි සිට දින තබා ඇති ලී වලින් සහ මැටියෙන් තැනූ කපිලවත්ථු පුරයේ සැලැස්මක් සොයාගෙන ඇත. මෙයින් විශාල කොටසක් පුරාණ කාලයේ සිට ඇති වූ ජලගැලීම්වලට මැදිවීමෙන් නොපැහැදිලි තත්ත්වයට පත්ව තිබේ.
ධර්ම චාරිකාවක යෙදුනු ධර්මාශෝක මහරජතුමා ශාක්‍යවරුන්ට ගෞරවයක් වශයෙන් කපිලවස්තු නගරයෙහි ස්ථූපයෙහි මෙවැනි සිහිවටන ගොඩනැගීමේ දී දැක්විය හැකි නොයෙකුත් අවස්ථා දක්නට ඇත. ප්‍රථමයෙන්ම ඉදිකළ ස්ථූපය කුඩා චාම් එකක් විය. ඒ සඳහා තවත් කොටසක් එකතු වී ක්‍රමයෙන් එය විශාල ස්ථූපයක් බවට පත්ව ඇත.
සුද්ධෝදන රාජ මාලිගාව
නිග්‍රෝධාරාම පූජා භූමියේ සිට කිලෝමීටරයක් පමණ පසු පසින් කපිලවස්තු නුවර හැටියට සලකණු ලබන නටබුන් රැසක් හමුවී ඇත. නගරය ලෙස ලකුණු කර ඇති ප්‍රදේශ ඉතා විශාල ය. මෙහි කරන ලද කැණීම්වලදී මෙම නගරය ක්‍රි.පූ. 800 වර්ෂයේ සිට කුෂාණ යුගයේ කෙළවර ක්‍රි.ව. 300 දක්වා මිනිස් වාසයක් ව තිබූ බව පෙනී ගොස් ඇත.
සුද්ධෝදන රජතුමාගේ මාලිගාව යැයි සලකනු ලබන විශාල ගොඩනැගිල්ලක අත්තිවාරම එහි ඇත. එම ගොඩනැගිල්ලේ දිග අඩි 103 කි. අළල අඩි 103 කි. එහි මැද මිදුලක් සහ වටේට කාමර දැකිය හැකිය. එහි කාමර 24 ක් පමණ තිබෙන්නට ඇත. කාමරයක උස ප්‍රමාණය අඩි 7 1/2 ක් පමණ වේ. මාලිගාවට ඇතුළුවන ප්‍රධාන දොරටුව අඩි 20 අඟල් 8 ක් පළලය.මෙහි අත්තිවාරමේ සමහර ස්ථාන අඩි 3 1/2 පමණ පළලය. මෙම ප්‍රධාන ගොඩනැගිල්ල ඉදිරිපිට තව කුඩා ගොඩනැගිල්ලක නටබුන් දැකිය හැකිය. එය රජ මාලිගාවේ රජතුමාගේ දේවීවරුන් වාසය කළ මාලිගාව ලෙස විශ්වාස කරයි. මෙහි දිග අඩි 86 ක් හා පළල අඩි 85 කි. ප්‍රධාන දොරටුව අඩි 14 ක් උස වන අතර අඩි 6 1/2 ක් පමණ පළලය. කාමර 22 ක් දැකිය හැකි ය. මැද මිදුලක් ඇත. එම කාමර සමහරක් දෙස බැලීමෙන් එම ගොඩනැගිල්ල තට්ටු කීපයකින් යුක්තවූ බව විශ්වාස කළ හැකිය. එමෙන්ම මෙම කාමර නිදාගැනීමට දේවීවරුන්ගේ ආභරණ ආරක්ෂා කිරීමට සහ මුළුතැන්ගෙය වශයෙන් ද යොදාගන්නට ඇතැයි ද කල්පනා කරයි.
කපිලවස්තු නුවර භික්ෂූන් වහන්සේලා දැනට වැඩ සිටින එකම විහාරස්ථානය මහින්ද විහාරයයි. මෙම විහාරස්ථානය මහා මහින්ද ජාත්‍යන්තර ධර්මදූත සංගමයේ නිර්මාතෘ අපවත් වී වදාළ කොළඹ 10 මරදාන ශ්‍රී ලංකා විද්‍යාලයාධිපති අතිපූජ්‍ය බද්දේගම විමලවංශ අනුනායක ස්වාමීන් වහන්සේගේ මූලිකත්වයෙන් ඉදිකරන ලද්දකි. ජිනරතන ස්වාමීන් වහන්සේ නොයෙක් දුෂ්කරතාවයන්ට මුහුණ දී බුද්ධ පුත්‍රයෙකු විසින් කළයුතු ශාසනික මෙහෙවරක් ලෙස සලකා 1976 වර්ෂයේ දී එම විහාරය වර්තමාන තත්ත්වයට ඉදිකරන ලදී.
බර්ඩ්පුර් නගරයේ සිට කපිලවස්තු නුවරට යන මාර්ගයේ කිලෝමීටර් 6 ක් පමණ ගිය විට මාර්ගයේ වම්පස එම විහාරය පිහිටා ඇත. මහින්ද විහාරය යන නම සිංහල භාෂාවෙන්ම ලියා ඇත. කපිලවත්ථු නුවර වන්දනා කරන වන්දනා පිරිස් සඳහා විශ්‍රාම ගැනීම සඳහා පහසුකම් ඇත. එහිදී ස්වාමීන් වහන්සේ නමක් හමුවීමෙන් දීර්ඝ විස්තර දැන ගත හැකි වේ.
කපිලවස්ථු නුවර දී බුදුරජාණන් වහන්සේ මහා ධර්මපාල ජාතකය, සඳකිඳුරු ජාතකය, එන්දන ජාතකය, දද්දභ ජාතකය, ලටුකික ජාතකය හා වටිටක ජාතකය දේශනා කරන ලදී. එමෙන්ම මහා සමය සූත්‍ර දේශනාවද සිදු කරමින් පහළොස්වන වස් කාලයද ගත කරන ලදී. සම්බුදු උපත සිදු වූ බුද්ධ භූමි වන්දනාව28
බුදුරජාණන් වහන්සේ රජගහ නුවර බිම්බිසාර රජු විසින් පුජා කරන ලද වේළුවනාරාමයේ වැඩ වාසය කරන සමයෙහි රජගහනුවරට පැමිණි සැවැත්නුවර වැසි ‘සුදත්ත’ සිටාණන්ගේ (අනාථයනට පිණ්ඩ දානය කරන කරුණින් පසු කල අනාථපිණ්ඩක අනේපිඬු නමින් හේ ප්‍රකට විය) සිටුතුමා කිසියම් කාර්යක් සඳහා රජගහ නුවරට පැමිණියේය. ඊට පෙර තමා එහි ආ දවස්වල මෙන් නොව එදා කටයුතු අධික බවද, රජගහ නුවර සිටු හට තමා හා පෙරසේ කතාබස් කර කර ඉඳීමට එදා කිසි අවකාශ නැති බව ද සුදත්ත සිටු හට පෙනුණේය. “පෙර මෙහි මා ආ විට අන් මොන කටයුත්තක් වුවද, ඒ ගැන වැඩිපුර නොසලකා මා හා සතුටු සාමීචි කතාබස් ඇතිව හිඳින මොහුගේ සිරිතය.අද එසේ නොකොට වැඩකාරයින්ට ඒ ඒ කටයුතු නියෝග කරමින් මෙතෙම හැසිරේ කිමෙක් ද? මෙහි මංගල්‍යයක් ද? නැතිනම් මහා පූජෝත්සවයක් ඇති වන්නේ ද?” සිටු මහත් පුදුමෙන් බලා සිටින ලද රජගහ නුවර සිටුතුමා තම කටයුතු මඳකට වැඩකරුවන්ට භාරදී අනාථ පිණ්ඩික සිටු හා පිළිසඳර කතා කරන අතර මෙසේ කටයුතු සම්පාදනයකට හේතුව විචාළේය.
රජගහ නුවර සිටුතුමා පසුදාට බුද්ධ ප්‍රමුඛ මහා සංඝරත්නයට දානයට ආරාධනා කර ඇති බවත් ඒ බැවින් ඒ සඳහා කටයුතු පිළියෙල කරවමින් උන් බව කීහ. බුද්ධ යන වචනය කනවැටුණු පමණින් විස්මයට පත් සුදත්ත තෙම ගෘහපතිය, බුද්ධයැයි කියහිදැයි ඇසීය.එසේය බුද්ධ යැයි කියමියි රජගහ නුවර සිටු කීය. දෙවෙනි තුන්වන වරත් සුදත්ත සිටු පළමුසේම පිළිතුරු දී ඉක්බිති සුදත්ත සිටු ගෘහපති බුද්ධ යන නම පවා ඇසීම දුර්ලභයි. ඒ බුද්ධෝත්තමයාණන් දකින්නට දැන් යෑ හැකිදැයි ඇසීය. ගෘහපතිය ඒ බුද්ධෝත්තමයාණන් වහන්සේ දක්නට යෑමට දැන් සුදුසු වේලාව නොවේ’. හෙට උදෙන්ම උන්වහන්සේ දක්නට යාහැකි යැයි රජගහ නුවර සිටු කීය. ඉන්පසු සුදත්ත තෙම හෙට උදේ ඒ බුද්ධෝත්තමයාණන් වහන්සේ දක්නට යන්නෙමියි අධිෂ්ඨාන කොට තෙවෙනි වාරයෙහි නැගී සිට හෙතෙම බුදුරජාණන් වහන්සේ දක්නා පිණිස යනුයේ නුවර පසු කොට සීවක වන දොරට පැමිණියේය. ඔහු එහි දොර හැරුණේය. සීවක වනයට වන් කෙණෙහිම කලින් වූ ආලෝකය අතුරුදහන් වී මහ කළුවරෙක් විය. ඒ දුටු සිටු තැති ගැන්මට ලොමු දහ ගැන්මට පැමිණියේය. ඒ තැනින් එහා අඩියකුත් නොතබා ආපසු යන්නට අදහස් කෙළේය. එකෙණෙහිම, ලක්ෂයක් ඇතුන්, ලක්ෂයක් අසුන්, ලක්ෂයක් උතුම් අසුන් යෙදූ රථ ලක්ෂයක් මිණිකොඬොල් ඈ පැළදී කන්‍යාවන් බුද්ධාදී උතුමන් දැකීමට යෑමේදී එක් පියවරක් තැබීමෙක සොළොස්වන කලාව පමණ වත් නො අගී යයි කිසිවකු කියන හඬෙක් ඔහුට ඇසිණි.
 සැවැත් නුවරට වඩින්නැයි සිටුතුමා ආරාධනා කිරීම |
තවද ගෘහපති ඉදිරියට යව ආපසු ගියොත් යෙහෙක් නොවේ යැයි කියන්නක් ද කනවැටිණ අඳුරු දුරුවීය. සිටු ද බිය සැක නැති ව ගියේය.
තෙවෙනි වරද අන්ධකාර විය. බියටත් සැකයටත් පත් සිටු පෙරළා මැයි සිතී එහෙත් ඒ කෙනෙහිම පළමු සේම ඉදිරියට යෑමට නියෝගයක් යෑමේ යහපතත් කියනු ඇසුනෙන් අඳුරත් දුරුව එළිය වැටුණෙන් මඟ ඔස්සේම ගියේ අලුයම් වේලෙහි ශීත වනයට පැමිණියේය.
සිරිත් පරිදි අලුයම නැඟී සිට සක්මනේ යෙදුණ බුදුරජාණන් වහන්සේ ඈත එන සිටුතුමා දැක සක්මන් මළුවෙන් බැස භික්ෂූන් පනවා දුන් ආසනයේ වැඩහුන් සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩහිඳම සුදත්ත මෙහි එන්නැයි ඇමතූ සේක. සිටු තෙම බුද්ධෝත්තමයාණෝ මගේ නමින් මට හඬ ගසතියි සතුටුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වෙත එළැඹ පා මුලැ හිස තබා වැතිර වැඳ ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සුවසේ සැතැපුන සේක්දැයි ඇසීය.
කෙලෙස් දුරු කළ පවින් මිදුණු කාමයන්හි නො ඇලුණ එහෙයින් නිවී සැනසුණු කිසි උපක්ලේශයක් නැති තැනැත්තා සෑම කල්හි ඒකාන්තයෙන් සුවසේ සැතැපේ. සියලු තෘෂ්ණා සිඳීමෙන් සිතෙහි දුක් පීඩා දුරු කිරීමේ සිතේ සන්සුන් බවට පැමිණ නිවී සැනැහුන පුද්ගලයා සුවසේ සැතැපේ යැයි වදාරා ඉක්බිති දාන කථාදී පිළියෙල කථායෙන් දම්දෙසු සේක. ඒඇසීමෙන් සිටු තෙම උන් අස්නෙහිම සෝවාන් විය. ඉක්බිති බණ වදාළ සැටි ගැන ප්‍රශංසා කොට මා බුදුන්, දහම්, සඟ සරණ ගිය උපාසකයකු කොට සලකන වහන්සේ තුෂ්ණීම්භාවයෙන් එය ඉවැසූ සේක. ඉන් පසු සිටුතෙම වැඳ අවසර ගෙන පිටත්ව ගොස් පසුදා රජගහ නුවර සිටුහුගේ ගෙහි දන් පිළියෙල කොට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ සංඝයා වැඩම කරවා සත්කාර කළේය. දන් වැළඳූ පසු සිටුතුමා බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවට ගොස් අපිරිමිත බුද්ධාලම්භන පී‍්‍රතියකින් යුතුව බුදු සිරිපතුල් සිඹ පසඟ පිහිටුවා වැඳ නමස්කාර කළේය. බුදු පියාණන් වහන්සේ සිටුතුමනි, ඔබ මගෙන් බලාපොරොත්තු වන්නේ කුමක්දැයි විමසූ සේක. එවිට සිටුතුමා ඔබ වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේලා සමග සැවැත්නුවරට වඩින තෙක් මට ඉස්පාසුවක් නැතැයි පිළිතුර දුන්නේය. “ගෘහපති ය තථාගතවරු ශුන්‍යාගාරයට සතුටුහයි” බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ සේක.
අනේපිඬු සිටුතුමා විසින් සැවැත්නුවරට වඩින්න යැයි ආරාධනා කළ සේක.
 කහවනු ඇතිරීම |
ආරාධනාව බුදු හිමියන් පිළිගත් නිසා මහත් චිත්ත ප්‍රමෝදයෙන් ඉපිළී ගිය අනේපිඩු සිටුතුමා තම මිතුරාගෙන්ද සමුගෙන පාන්දරම නැවතත් සැවැත්නුවර බලා පිටත්විය. සැවැත්නුවරට යන අතරමඟ තම මිතුරු සිටුවරුන් හට බුදුරජාණන් වහන්සේ සැවැත්නුවරට වඩිනා බවත්, මඟ දෙපස මලින් සරසා උන්වහන්සේට නිසි බුහුමන් හරසර දක්වන්න ආදිය කියමින් සැවැත්නුවරට ගියේය.
දැන් මීළඟට ඇත්තේ බුදුරජාණන් වහන්සේ උදෙසා නිසි බිමක් තෝරා ගැනීමයි. සැවැත්නුවර තිබූ රමණීය නිසංසල උයන කොසොල් රජතුමාගේ පුත් ජේත කුමාරයාට අයිති වී තිබුණි. රාජමාලිගාවට ගොස් මේ රමණීය උයන තමන් මිලදී ගැනීමට මාලිගාවට පැමිණී බව සිටුවරයා පැවසීය. නමුත් තම පියාගේ හොඳම මිතුරා වු නිසාත් සිටුතුමා තමන්ට වැඩිමහල් අයෙකු නිසාත් දැන් කළ යුත්තේ සිතාගන්නට බැරිතරම් ලන්සුවක් මේ උයන සඳහා දීම යැයි ඔහු සිතුවේය. “මා ජේත උයන විකුණනවානම් විකුණන්නේ කහවණු දහඅට කෝටියකටයි” කුමරු පැවසූ විට සිටුතුමා කිසිදු සසලවීමක් නැතිව සතුටු සිතින් යුතුව “මා දැන් ගැල් කිහිපයක පටවා රන් කහවණු එවන්නම් පුතණුවනි.
ඔබ උයන පවරන්න සූදානම් කරන්න. “යැයි පැවසීය. සිටුතුමා රන් කහවණු ඇද ජේතවනාරාම ඉඩම පුරා අතුරා ජේත කුමරු වෙතින් මෙම ඉඩම ලබා ගත් අතර තවත් කෝටි දහඅටක් වියදම් කරමින් ජේතවනාරාමය ගොඩනඟා, තවත් කෝටි දහඅටක් වියදම් කර ජේතවනාරාමය බුදුපියානන් වහන්සේට පූජා කරන ලදී. මේ තරම් නම් සතුටු සිතක් සිටුතුමන්ට කෙදිනකවත් පහළ නොවන්නට ඇති බවත් එතුමාගේ මරණින් පසුව එක්තරා දිනයක මුළු ජේතවනාරාමයම ආලෝකමත් කරමින් දේවතාවෙක් ලෙස පැමිණ දේශනා කරන ලදී.
“ඉදං හිතං ජේතවනං ...
(ධර්ම රාජයන් වහන්සේ විසින් වැඩ විසීමට යොදාගත්තා වුද,උතුම් සංඝයා වාසය කරන්නා වූද, මේ ජේතවනාරාමය දැකීම මට පී‍්‍රතිය උපදවයි)
සැවැත්නුවර ඓතිහාසික වැදගත්කම
සම්බුදු උපත සිදු වූ බුද්ධ භූමි වන්දනාව29
 සැවැත්නුවර ජේතවනාරාම පුදබිම |
බටහිරින් පංචාල රට ද, දකුණින් ගංගා නදිය ද, නැගෙනහිරින් සදානීරා හෙවත් මගණ්ඩකී නදිය ද උතුරෙන් නේපාල කඳුකර පෙදෙස ද යන මොහු කෝශල ජනපදයේ සීමාවෝ ය. දැන් ‘අවුද්’ නමින් ප්‍රසිද්ධ පළාතට පුරාණ කෝශල දේශය පිහිටි භූමියෙන් ඉතා වැඩි කොටසක් ඇතුළත් වේ. උත්තර කෝශල, දක්ෂිණ කෝශල යැයි මෙහි බෙදීම් දෙකක් විය. බුද්ධ කාලයෙන් පෙර උත්තර කෝශලයෙහි අගනුවර ශ්‍රාවස්ති පුරය විය. දක්ෂිණ කෝශලයෙහි ප්‍රධාන නුවර කුසාවතී පුරයයි. එහෙත් බුද්ධ කාලයේ දී කුසාවතී නමින් ප්‍රසිද්ධ මහා නගරයක් වූ බවක් නොපෙනේ. ශ්‍රාවස්තියම මුළු කෝශල රටේ අග්‍ර නගරයව පැවැත්තේ ය. බුද්ධ කාලයෙහි කොසොල් රට වූ මහා නගර තුන ශ්‍රාවස්ති, සාකේත, අයෝධ්‍යා යන නගරයයි. ශ්‍රාවස්ති පුරය අචිරවතී නදී තීරයේ පිහිටියේ ය. නදිචක්‍රය ඇතුළත් වූ බැවින් උතුරු දකුණු දෙසින් පිහිටා ඇත.
පසේනදී කොසෙල් රජුගේ වාසය වූයේ මෙහිය. බුද්ධ කාලයේ මෙය අනාථ පිණ්ඩික, විශාඛා ආදී උපාසක උපාසිකාවන්ගෙන් ද විශේෂයෙන් බැබළී ගියේ ය. නගරය ජනයාගේ ආකිර්ණතා හේතුයෙන් නිතරම පාහේ ඝෝෂ සහිතව පැවැත්තේ ය. රෑ ප්‍රථම යාමය දක්වා මුළු කාලයම පවා රථ වාහන ගමනයෙන් ද ගනුදෙනු පිණිස යනෙන ජනයාගේ කථා ශබ්දයෙන් ඝුෂ්ට වීය. අචිරවතී නදියේ එගොඩ ද දකුණු දිග ජේතවනාරාමය විය. සමීපයෙහි පසේනදී කොසොල් රජු කරවූ රාජිකාරාම විහාරය ද විය. සැවැතට නැගෙනහිරින් නුවර සමීපයේ පූර්වාරාමය විය. මෙය විශාඛාව විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩ සිටින සමයේ පූර්ණ කාශ්‍යපාදීන්ගේ ධර්මය පැවැත්තේ ය. ඉනුත් වැඩි වශයෙන් දියුණුව පැවැත්තේ මක්ඛලි ගෝශාල නම් ආජීවක නායකයාගේ සමය යි. අචිරවතී නදිය සමීපයේ වූ පූර්වාරාමයේ දී ජානුස්සෝනී පිංගල කොච්ඡ සුන්දරික භාරද්වාඡ අස්සලායන ඒසුකාරි සුබ සංගාරව ආදී ප්‍රභූ බ්‍රාහ්මණ පිරිස බුද්ධ උපස්ථාකයන් බවට පත් විය.
සැවැත්නුවර ඓතිහාසික වැදගත්කම
සැවැත්නුවර “සහේත්” සහ “මහේත්” යනුවෙන් ප්‍රධාන කොටස් දෙකකට බෙදේ. සහේත් යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ ජේතවනාරාම පූජා භූමිය ආශි‍්‍රත ප්‍රදේශයයි. එම පූජා භූමිය අද ඉන්දීය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් සංරක්ෂිත වූ සමස්ත ලෝකවාසී බැතිමතුන්ගේ පහන් සංවේගය උපදවන දර්ශනීය උයනකි. බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩ සිටි ගන්ධ කුටිය, කෝසම්බි කුටිය, රාජකාරාමය, ආනන්ද බෝධිය, දම් සභා මණ්ඩප ඇතුළු පුරා වස්තූන් විශාල සංඛ්‍යාවක් මෙම ජේතවනාරාමය පුද බිම තුළ ඇත. මහේත් යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ එවකට කෝසල දේශයේ නාගරික කොටසය. අනාථ පිණ්ඩික සිටු මාලිගාව සහ අංගුලිමාල ස්ථූප මෙම කොටසෙහි පිහිටා ඇත. මෙම ස්ථූප හඳුන්වනු ලබන්නේ කච්චිකුටි සහ පක්කිකුටි යනුවෙනි. බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් සැලකිය යුතු කාලයක් සැවැත්නුවර ප්‍රධාන බෞද්ධ ස්ථානයක් ලෙස තිබී ඇත.
පටාචාරාවට ශෝකය ගෙන දුන්නද, මුළු මහත් කෝසලයම සරුසාරවත් කරමින් කෙත්වතු සරු කරමින් කොසොල් රටට සිසිලස බෙදමින් නිසෝල්මනේ ගලා බසින අචිරවතී ගංගාව අදටත් දක්නට ඇත. මේ ගංගාව අද හැඳින්වෙන්නේ රප්ති (අචනබඪ) නමිනි. පටාචාරාවට තම දරු දෙදෙනා අහිමි වූයේ මෙම අචිරවතී ගංගාව අසලදීය. බුදුරජාණන් වහන්සේ ජීවමානව වැඩ සිටියදී අනාථපිණ්ඩික, විශාඛා ආදී උපාසක උපාසිකාවන්ගෙන් විශේෂයෙන් බැබළී ගිය සැවැත්නුවර සශ්‍රීකව පැවතියකි. අචිරවතී නදියෙන් එගොඩ දකුණු දිගින් ජේතවනාරාමය විය. ඒ සමීපයෙහිම පසේනදී කොසොල් රජු කරවූ රාජකරාම විහාරයද විය. සැවැතට නැගෙනහිරෙන් නුවර සමීපයේ පූර්වාරාමය පැවතිණි. සැවැත්නුවර සිට කපිලවස්තු පුරයට දුර යොදුන් 15 කි.
සූත්‍ර 871 දේශනා කරන ලද්දේ මේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමය පින් බිමේදීය. මන්ද බුදුරජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ වසර 45 ක වස් කාලවලින් වැඩිම කාලයක් වූ වසර 19 ක කාලයක් සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමයෙහි හා වසර 06 ක් පූර්වාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරන ලදී.
 අචිරවතී නදිය |
ක්‍රි.ව. පස්වන සියවසේ දී දේශාටක පාහියන් භික්ෂුව වැඩමවන විට ජේතවනාරාමය ආරක්ෂිතව පැවති බවත් නගරය පමණක් අඩු ජනගහණයකින් යුතුව පැවති බවත් වාර්තා වේ.
ක්‍රි.ව. හත්වන සියවසේ චීන දේශාටක යුවාන්ච්චාංග් පැමිණෙන විට ජේතවනාරාමය නටබුන්ව ජනශූන්‍යයව පැවතී ඇත. එහෙත් පසුකාලීනව ප්‍රාදේශීය පාලකවරුන්ගේ අතින් යම් යම් ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු වී ඇති අතර, ඉන් අනතුරුව ඇති වූ ආක්‍රමණ හේතුකොට ගෙන ශ්‍රාවස්තිය වනගත ප්‍රදේශයක් බවට පත්ව ඇත. ක්‍රි.ව. 1863 දී පාහියන් සහ යුවාන්ච්චාංග් දේශාටන වාර්තා අනුසාරයෙන් ඇලෙක්සැන්ඩර් කණිංහැම් සැවැත්නුවර හඳුනාගෙන ඇත. ඉන්පසුව දිගටම කැණීම් කටයුතු සිදුවෙමින් පවතින අතර, ඉන්දීය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව සැවැත්නුවර පුරාවස්තු සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා සැලකිය යුතු මෙහෙවරක් ඉටු කර ඇත.
වර්තමානයේ සැවැත්නුවර යනුවෙන් හඳුන්වන මේ නගරය අද වන විට ඉන්දියාවේ උත්තර් ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයට අයත් වන අතර ප්‍රාන්තයේ අගනුවර ලක්නව් වේ. සැවැත්නුවරට හෙවත් ශ්‍රාවස්තියට ළඟින්ම පිහිටා ඇති නගරය වන්නේ බාල්රාම්පූර්ය. ශ්‍රාවස්තියේ සිට දුර කි.මී. 17 කි.
සම්බුදු උපත සිදු වූ බුද්ධ භූමි වන්දනාව 30
බුදුපියාණන් වහන්සේ වෙත අනාථ පිණ්ඩික (සුදත්ත) සිටුතුමා විහාර කර්මාන්තයන් නිමවා දැන් සැවැත්නුවරට වඩින්නට කාලය යැයි දන්වා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වෙතට දූතයකු එවීය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේද මහා සඟ රුවන පිරිවරා ගමනාරම්භ කළ සේක. අනේපිඬු සිටුතුමා භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වැඩමවීම බලාපොරොත්තු ව ජේතවනයෙහි සිටියේ ඉදිරියට ගොස් වැඳ සිය විහාරයටම වැඩම කරවීමටය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එහි වැඩියේ සැන්දෑවේය. සිටුතුමා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පසුදින දානය පිණිස සිටු ගෙදරට වඩින ලෙස අයැද වැඳ පැදකුණු කොට ගියේය.
ජේතවන පූජාව
පසුදා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂු සංඝයා පිරිවරා එහි වැඩ පනවා තිබුණු ආසනයෙහි වැඩමවා සිටි සේක. සිටු තෙම බුදුරජාණන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ සංඝයාට දානය පූජා කොට ඉක්බිති එක් පසෙක හිඳ ගත්තේ ය. එසේ හිඳ ජේතවනය පූජා කළ යුතු සැටි විචාළේය. එසේ වී නම් ගෘහපතිය, මෙහි පැමිණි නොපැමිණි සතර දිසා වැසි සංඝරත්නය ජේතවනයෙන් පුදවයි බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ සේක.
එහෙමයි, වහන්ස යැයි කියා අනේපිඬු සිටු තෙම බුද්ධ වචනය පිළිගෙන ඒ ජේතවනාරාමය සංඝ සන්තකව පූජා කළේය. ඉන්පසු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විහාර පූජාවේහි අනුසස් වදාරා ජේතවනාරාමයට වැඩි සේක.
 ආනන්ද බෝධිය රෝපණය කිරීම සිතුවමකින් |
මේ ජේතවන පූජා දවසෙහි උසභ කුලපුත් අධිමිත්ත බමුණු කුමරු භේරඤ්ඤකානි ගම් මුදලි, සබ්බ මිත්ත බ්‍රාහ්මණ කොසොල් රජ පුත් බ්‍රහ්ම දත්ත කුමරු සිරිමන්ත කුල පුත් සිරිවඩ්ඪ, කුලපුත් උපවාන බ්‍රාහ්මණ අපර ගෝතම බ්‍රාහ්මණ පසු කල ඒ කුද්දානිය නමින් ප්‍රකට වූ කුලපුත් ආදි බොහෝ ජනයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දැක බණ අසා පැහැද පැවිදි වූහ. කොසොල් රජුගේ සෙනවි බමුණුගේ දුව වූ දන්තිකා ද තවත් බමුණු දුවක් වූ සකුලා ද තවත් බොහෝ ස්ත්‍රීහු ද බුදු සසුනෙහි පැහැදී තෙරුවන් සරණ ගිය උපාසිකාවෝ වූහ.
අනේපිඬු සිටු තුමා
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර පළමු වාරයෙහි නව මසක් පමණ කාලයක් වැඩ විසූ සේක. ඒ සමයෙහි බොහෝ කුල පුතුන් සසුනෙහි පැවිදි වූහ. උපාසක පිරිසද දිනපතා වැඩි වූහ. මෙහි රත්නත්‍රයට දිවි පුදා ක්‍රියා කළ අනේපිඬු සිටු තුමා ඒ මුළු උපාසක පිරිසේ අග්‍රස්ථානයට පත් විය. දවසකට දෙවරක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දක්නට යෑමේ සිරිත එතුමා කිසි දිනෙකත් කඩ නොකළේය.
“බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉතා සියුමැලි සේක. මා යමක් ඇසුවොත් මේ සිටු මට බොහෝ උපකාරි යැයි සලකා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දම් දෙසන සේක. එසේ වෙන්නට ඉඩ තැබීම සිවුමැලි වූ උන්වහන්සේට වෙහෙස කිරීමෙකි” යනු සිටුතුමාගේ අදහස විය. මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි අධික ස්නේහ හේතුවෙන් හේ කිසි දිනෙකත් ප්‍රශ්න නොවිචාරයි. සිටුහුගේ අදහස දත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔහු ආ සෑම වාරයෙහි කිසියම් ධර්ම කථාවක් කරන සේක.
තවද සිටුතුමාගේ ප්‍රාසාදය හැම භික්ෂූන් වහන්සේට සතර මං හන්දියෙක වූ ළිඳක් මෙන් වී ය. එහි නිතරම දහසක් භික්ෂූනට අසුන් පනවා තිබුණේය. ආහාරපාන,බෙහෙත් යන මේ දැයින් යමක් ලබනු රිසි භික්ෂුවට රිසිසේම එය සැපැයුණේය.
අසිරිමත් ජේතවනාරාම පින් බිම
 ජේතවනාරාමයේ සුගන්ධකුටිය |
ලෝකයේ අසරණ ජනතාව වෙත තමාගේ ජීවිතයේ විමුක්ති මාර්ගය හෙවත් නිවන් දොරටුව විවර කර ගන්නට මඟ කියාදුන් එකම ශාස්තෘවරයා බුදුරජාණන් වහන්සේය. තමන් වහන්සේ, ගත කළ වසර 45 ක කාලයෙන්, පුරා 19 වර්ෂයක් ම වස් සමාදන් වෙමින් වැඩ සිටින ලද පින් බිම සැවැත්නුවර ජේතවනාරාම පුද බිමයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙහි වැඩ වාසය කරන්නට කෙතරම් කැමැත්තක් දක්වන්නට ඇති දැයි අපට සිතාගත නොහැකි තරම්ය. ජේතවනාරාමය හා බුදු සිරිත සමඟ බැඳුණු ඓතිහාසික සිදුවීම් ගණනාවකි. එපමණක් නොව, අප බුදුරජාණන් වහන්සේට පෙර වැඩ සිටි බුදුවරුන් අතර කකුසඳ, කාශ්‍යප, විපස්සි, වෙස්සභු යන අතීතයේ වැඩ සිටි බුදුවරු ද, මෙම ජේතවනාරාම පින්බිමේ වැඩ සිටි නිසා දඹදිව පිහිටා ඇති අවිජහිත ස්ථාන සතර අතරෙන් තෙවන අවිජහිත පුණ්‍ය භූමියක් ලෙස සුදුසුකම් ලබන්නේ ජේතවනාරාම පුණ්‍ය භූමියයි. (අවිජහිත බුදුවරුන් අත් නොහරින පුණ්‍ය භූමියයි)
දඹදිව පිහිටා ඇති පුදබිම් හා සසඳා බලන විට ජේතවනාරාම පුදබිම ඉතාමත් වාසනාවන්ත, වටිනා, වැදගත් පුණ්‍ය භූමියකි. ජේතවානාරාමයෙහි ඉදි කර තිබූ දෙනෝදාහක් වූ සැදැහැවතුන්ගේ ගත සිත සුවපත් කරන ලද, බුදුරජාණන් වහන්සේ ධර්මය දේශනා කරන ලද දම්සභා මණ්ඩපය අසල සැරිසරන විට තවමත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ජීවමාන ව සිටින බව දනවන තරම් ශ්‍රද්ධා ගෞරවයක් උදාවේ. දම්සභා මණ්ඩපය අසල ට යන ඔබට ද එය දැනේවි. රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන් හා මෝහයෙන් පිරි ගත සිත සනසමින් මධුර මිහිරි සංවර මෛත්‍රි ස්වරයෙන් ධර්මය දේශනා කළ අයුරු ශ්‍රද්ධා පෙරදැරිව සිත තුළ මැවෙනු නොඅනුමානය.
 අනේපිඬු සිටු මාලිගාව |
අනාථපිණ්ඩික සිටුතුමා විසින් දම්සභා මණ්ඩපය නිර්මාණය කර තිබුණේ සඳුන් දැවයෙනි. කොසොල් ජනපදයේ පිහිටි මේ අසිරිමත් සැවැත්නුවර පුදබිම පිළිබඳ නොදන්නා, එහි තොරතුරු නොඇසූ, බෞද්ධයෙකු ලෝකයේ සිටිය නොහැකි තරම්ය. මන්ද අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ තමන්ගේ ධර්මයෙන් වැඩි කොටසක් මෙහිදී දේශනා කරන ලද නිසාවෙනි. “ඒකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජේතවනේ අනාථ පිණ්ඩිකස්ස ආරාමේ...” යන පිරිත් පොතෙහි එන බොහෝ සූත්‍ර අසන සියලු සිත් සතන් තුළට නියත වශයෙන්ම සිහිපත් වන්නේ ජේතවානාරාම පින් බිමයි. අද භාරතයේ සැවැත්නුවර අතීතයේ හැඳින්වූයේ සහේත් මහේත් යනුවෙනි. සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමය අතීතය තුළ අක්කර පහක පමණ පුණ්‍ය භූමියක් තිබූ බවට තොරතුරු ඇත.
අද වන විට මේ උතුම් පින් බිම ලක්ෂ සංඛ්‍යාත බොදු ජනතාවගේ ආදරයට ගෞරවයට සහ වන්දනාවට හා පූජනීයත්වයට පත් වී ඇති ඉතා පූජනීය පින් බිමකි. ලාංකික හා විදෙස් සැදැහැවතුන් උදේ සවස රෝස කුසුමින් බුදුකුටිය හා ආනන්ද බෝධියත්, දම්සභා මණ්ඩපයත් සරසා බුදුන් නමඳිති. මල් සුවඳ මැද බුදු සුවඳ සැම සිත් පිනා යයි. සියලු දෙනා මහත් සතුටු සිතින් බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩ සිටි බිමට එති. ඒ තරමට සිතට සුවයක්, ගතට සිසිලසක් දැනෙන පින් බිමකි.
